Fantasie is bijzonder belangrijk bij de mens. Vandaag de dag gaan er vele miljarden om in fantasie. Dit is het meest zichtbaar in de entertainment industrie.
Met boeken, films, muziek en games zijn er veel mensen die hun geld verdienen met hun fantasie.
Maar het beperkt zich niet tot de entertainment industrie. Eigenlijk kan elke branch geld verdienen met fantasie. Een mooi voorbeeld vind ik bijvoorbeeld de Axe reclames. Welke man droomt er nu niet van dat elke vrouw voor hem smelt? Iedereen weet dat het niet gaat gebeuren dat elke vrouw voor je in kwatzwijm valt als je Axe deodorant gebruikt. Maar het is mooi om er over te fantaseren en het beeld blijft toch in je onderbewuste hangen. En daardoor wordt het toch meer verkocht. In de reclamewereld heb je met een rijke fantasie goud in handen.
Met de hedendaagse technologie kan je fantasie op de meest afgelegen gebieden consumeren. Op j e-reader, smartphone of tablet kan je stapels boeken meenemen, films kijken, muziek beluisteren of games spelen.
Nog niet eens zo lang geleden, voordat iedereen een tablet of smartphone had je op kamp wel eens het fenomeen van "verhalen rond het kampvuur."
Uiteraard deden de griezelverhalen het daar het best. En deze kwamen uiteraard het beste over als je er bij werd verteld dat het waargebeurde verhalen waren en dat ze plaatsvonden precies in het bos waar op dat moment gekampeerd werd. Heel stoer geven de kampeerders dan te kennen dat ze wel weten dat de verhalen verzonnen zijn en dat ze er niets van geloven. Maar er waren er toch vaak een aantal die met een wat onbehaaglijk gevoel hun tentje in kropen en er bij elk bladergeritsel of brekend takje van overtuigd waren dat de pschychopatische bijlmoordenaar uit het verhaal het kampement had betreden.
Het doel van die verhalen was natuurlijk entertainment. Het is fijn om af en toe lekker te griezelen. Sprookjes, althans, de sprookjes zoals ze aan kleine kinderen worden voorgelezen, hebben vaak ook een boodschap. Doorgaans overwint het goede daar het kwade en zitten er morele lessen in. Het clichematige begin "Er was eens, lang geleden, in een land hier ver vandaan" suggereert ook dat het verhaal werkelijk gebeurd was.
En zo zijn er meer boeken en films die zijn gebaseerd op "waargebeurde" verhalen, waarbij niet zelden heel duidelijk is dat dit niet het geval is. Zo weet ik nog wel van vroeger, de boekjes over Pinkeltje van Dick Laan. Iedereen weet dat het beste ventje verzonnen is, maar in de boeken sprak Pinkeltje met de schrijver en zijn de verhalen door Pinkeltje aan de schrijver verteld die ze dan weer opschreef.
Ook bij een film als "Return of the living dead" kwam de zin "based on a true story" voor.
Grappig is wel dat hoe over the top of vergezocht de plot ook is, er is altijd wel iemand te vonden die het echt gelooft.
Maar fantasie geeft ons niet alleen entertainment of morele lessen, ook in technologisch oogpunt brengt het ons ver. Mensen zagen vogels en insecten vliegen en gingen fantaseren. Hoe mooi zou het zijn om zelf ook te kunnen vliegen? Men was nieuwsgierig en ging kijken hoe de vogels en insecten dat deden. Mensen waren creatief en gingen de dingen die ze bij de vogels en insecten ontdekten toepassen. En zie: tegenwoordig maken wij op tal van manieren het luchtruim onveilig. Mensen gingen fantaseren hoe het zou zijn om op de maan te lopen. En ja, dat hebben we ook gedaan. Fantasie is heel belangrijk in een mensenleven.
Maar welke rol speelt fantasie in de religie? De verhalen moeten toch ooit zijn ontstaan.
Wat was nou de oorspronkelijke functie van religieuze verhalen? Ik heb wel eens de verklaring gezien dat mensen, op het moment dat zij in konden grijpen in de natuur en dingen konden ontwerpen en dingen in de natuur konden namaken tot de conclusie kwamen dat alles wat zij in de natuur zagen dus ook moest zijn "gemaakt" of "ontworpen".
Mensen zochten en zoeken naar verklaringen voor fenomenen die zij waarnemen en waar zij geen verklaring voor hebben.
Dat dient te geschieden door de wetenschappelijke methode: Je neemt een fenomeen waar, je verzint een hypothese om deze te verklaren en vervolgens ga je de hypothese testen en onderzoeken om te kijken of je de juiste verklaring hebt gevonden.
Neem nou bliksem. Het kan zo maar zijn dat er een godheid boos is en deze bliksem kan veroorzaken. Goed, tot die hypothese kan je komen. Maar dan ga je onderzoeken hoe deze godheid dat dan doet en je gaat bij onweer observeren of je betreffende godheid kan ontwaren in de lucht. Dat hebben we gedaan en tegenwoordig weten wij dat donder en bliksem, hoewel vaak indrukwekkend, met goden niets van doen hebben.
Maar kijk naar de god van de donder: Thor. We kunnen in de verhalen nagaan hoe zijn ouders heten, hoe hij op een bokkenwagen door het luchtruim reist, hoe hij met zijn hamer bliksemschichten schiet. Dat is de fantasie die met de mens op de loop gaat. Zo zou het kunnen zijn, maar hoe weet je dat? Niemand heeft hem ooit zien rondrijden op zijn bokkenwagen. Niemand heeft met hem gesproken om zijn biografie op te kunnen schrijven. Het moet ooit verzonnen zijn, maar met welk doel? Dat een godheid bliksem kan veroorzaken, okee, maar hoe kom je tot de hypothese van alles eromheen? Die verhalen kunnen toch niet bedoeld zijn om het onweer te verklaren? Is het een verhaal met entertainment doeleinden waarbij men het ineens voor waarheid aanzag?
Neem de verhalen in de Bijbel. Dat je tot de hypothese komt dat de aarde door een godheid gemaakt is, okee. Maar de Bijbel leest als een roman, niet als een geschiedenisboek. Compleet met personages en dialogen. Zijn ze wel oorspronkelijk bedoeld om letterlijk geloofd te worden? Zijn ze niet grotendeels bedoeld als entertainment of om morele lessen over te brengen?
Op het moment dat de verhalen als "waargebeurd" werden geloofd zagen de slimmeriken onder ons waarschijnlijk dat de mensen ontzag kregen voor de hoofdrolspelers uit de religieuze verhalen. Ze waren er ook bang voor. Als jij nou de mensen kan overtuigen dat jij een speciale band hebt met de god(en) dan krijgen de mensen ook ontzag voor jou. En vanaf dat moment is naar mijn idee religie uit de hand gelopen. Mensen gaan de fantasie geloven en de handige fantasten maken daar misbruik van. Bevat een boek als de Bijbel waarheden? Ongetwijfeld. Er zullen vast wel "faction" verhalen in staan. Fictieve verhalen tegen een ware achtergrond. Hoeveel fictieve verhalen zijn er niet over de Tweede Wereldoolog? Die heeft toch daadwerkelijk plaatsgevonden, maar dat betekent niet dat elke film of elk boek dat daar over gaat waar gebeurd is.
Ik kan de ontwikkeling van religie in de oudheid wel een beetje begrijpen.
Doordat de mensen bang waren en ontzag hadden voor de goden en er in geloofden kon daar misbruik van worden gemaakt. Kijk naar de rijkdom en de macht die de verschillende pausen hebben en hadden. De quote van Paus Leo X:
is hierin veelzeggend."Hij heeft ons goed gediend, die mythe van Christus"
Ik vraag me dan wel af, vanaf wanneer, vanaf welk Bijbelverhaal ging het van entertainment naar keiharde "waarheid"? Waarschijnlijk zijn er oudere fictieve verhalen gebruikt en is Yahweh daar bij gehaald. Oorspronkelijk schijnen er ook meerdere goden in de verhalen zijn voorgekomen, die uiteindelijk allemaal zijn vervangen door Yahweh. Hier en daar duiken er nog wat meervoudsvormen op die daar op wijzen.
Hoe de religie vroeger kon ontsporen is te verklaren, maar hoe kan het dat mensen anno nu nog steeds religieus kunnen zijn?
Aan de andere kant is het eigenlijk helemaal niet zo vreemd. Verdiep je maar eens in complottheorieën. Ook vandaag de dag maakt het niet uit wat voor iets ongeloofwaardigs je verzint. Mits je het op de juiste manier weet te brengen bij de juiste, labiele personen, kan je de mens werkelijk waar álles wijsmaken.
Het abstracte en onverstaanbare kan als hinderlijk, overbodig of holle klanken worden beschouwd, maar misschien heeft Samante gelijk dat het de vorm van religie is die het in de verre toekomst het langst volhoudt.