Finse gedachten

[Rereformed]

3.9.1978
Eerste dag in Nederland. Wat is het leven in zo'n korte tijd enorm veranderd! Ik zit vol gemengde gevoelens. Aan de andere kant is het fijn om weer 'thuis' te zijn en oude bekenden te zien. Aan de andere kant heb ik er last van om jou te zien als een gewonde vogel. Ik ben hier zo machteloos over. Ik weet precies hoe het voelt als je alleen bent in een vreemd land, maar ik kan je niet geven wat je nodig hebt.
Maar als ik je tranen zie, word ik overstroomd van liefde voor je. Zoveel liefde dat ik niet weet hoe ik dat kan laten zien. Probeer te geloven: ik hou van je met heel mijn hart. Kom naar me toe en huil maar, ik wil je helpen zoveel maar mogelijk is. Je bent me zo dierbaar. Houd je gevoelens niet binnen. Blijf jezelf. Ik houd toch wel van je, al slinger je van alles naar m'n hoofd.

Ik besefte opeens dat het gevolg van mijn gedram was dat ik Satu nu beroofd had van alles wat ze had, van alles wat ze was. Ik had haar weggenomen van alles wat ze lief had. En enkel met mooie praatjes. Geld, bezit, een toekomst hadden we niet eens. Wanneer geconfronteerd met een berg moeilijke zaken trok Satu zich terug in een ijzige stilte, iets wat ik later leerde als "typisch Fins" en waar ik zelf ook in verviel. Gelukkig hadden we onze dagboeken. Dingen opschrijven was gemakkelijker dan erover praten:

7.9.1978
Een grote stap genomen. De reis naar Nederland begon in grote haast. Er was zoveel te regelen, er kwam geen eind aan 'tot ziens' zeggen. Ik probeerde een dapper meisje te zijn.
Pentti bracht ons om 17.00 uur naar Finnjet. Even daarvoor kregen we nog een brief uit Engeland, waar we heel blij mee waren. Men kondigde aan dat ene Mrs. Brown ons onderdak biedt voor komende winter!
De reis verliep goed. Tegen de avond van de volgende dag stonden Alberts oudere broer en schoonzus die in Finland waren geweest ons op te wachten in Travemünde. Ze brachten ons met hun auto naar Nederland waar we midden in de nacht aankwamen. De hele familie wachtte ons op en bleef wel praten tot vier of vijf uur 's ochtends! Eindelijk naar bed!

Maar niet gelukkig. Ik voelde me zo vreemdeling, zo alleen, zo ellendig ... ik huilde ... ik was vreselijk depressief. Gaandeweg verzamelde ik de kracht om dit nieuwe leven in het buitenland tegemoet te treden, in een vreemde cultuur, ver weg van alles wat mij zo vertrouwd was.
Ik was jarig en mijn man gaf me een prachtige Finse bijbel waarin je in de kantlijn kunt schrijven. Misschien kan zelfs ik ooit nog eens over de 'diepten van het geloof' schrijven. Ik kreeg een lief kaartje van mijn moeder. Zij vroeg me om voor hen te bidden. Ik werd weer zo emotioneel... Ik herinnerde me alles wat er in mijn familie gebeurde... al mijn broers en zussen. Wat zijn ze me dierbaar. Alles moet ik achter me laten. Afscheid nemen was zo moeilijk voor mijn moeder. Ze huilde vreselijk toen ik wegging, en ook later aan de telefoon. Het was moeilijk om zelf niet te huilen.
Alberts oudste broer en schoonzus kwamen langs met een enorme bos bloemen. De bloemen van de moeder van Albert stonden 's morgens vroeg al op tafel. Ze schonk ons ook een koffiezetapparaat. Pentti belde en feliciteerde me. Ik zei tegen hem dat God ons leidt. Het huis is al geregeld. De vrouw des huizes is een rijke weduwe en christen. Het huis waar ze woont heeft achttien kamers, waar we een woonkamer, een slaapkamer, een keuken en een badkamer krijgen, zelfs gemeubileerd! Het ligt aan een 'Avenue' en de woning heet 'The Vane'.

Anderhalf jaar later schreef Satu:
9.3.1980
Een gevoel van melancholie daalt op me neer na op te merken dat de omgeving waarmee ik zo vertrouwd was niet meer bestaat. De vrienden die hun feestjes in mijn studentenkamer organiseerden hebben nu ergens een baan en stichten hun gezin. Ik hoor zelden of nooit meer van hen, en ik voel zelf ook geen motivatie om ze aan te schrijven. De verbinding is verbroken. Er zijn alleen nog herinneringen.
En mijn eigen familie? We zijn met 9 kinderen, waarvan ik alleen in het buitenland. Ik dacht dat we om elkaar gaven, elkaar steunden. De waarheid is koud en hard. Keer op keer waait de wind van onverschilligheid me in het gezicht. Iedereen leeft als opgesloten in zijn eigen kleine kooi. Het idyllische karakter van een groot gezin is alleen maar idealisme. Mijn frustratie is veel groter dan ik me ooit voor kon stellen. Ik probeerde te ontsnappen aan dit beeld van de werkelijkheid, dat mijn gevoelens tot op het bot kwetst, maar het lukt niet. Ik ben alleen. Vergeefs sprak ik me lange tijd moed in door te denken dat dat niet waar zou kunnen zijn. Ik ben teleurgesteld dat ik een kind ben van een gezin van 9 kinderen.
Ik ben vergeten.
Ik liet mijn wereld achter en nu ben ik hier... in mijn gedachten zijn de landschappen van mijn thuisland en de vrienden die daar verbleven. Ik mis... en droom. Een deel van mijn persoonlijkheid is daar ergens tussen de bomen en blokhutten. Zo vaak bezoek ik in mijn dromen nog steeds de bosbessenvelden en emmer na emmer vul ik met bloedrode, verse bessen. Bosbessen, waarvan het sap nooit op je kleren mocht komen, zijn nu een verre droom. Net zoals de rust van de natuur waar ik als meisje ben opgegroeid. De wind blies mijn droefheid altijd weg, en de zachte sneeuw kalmeerde mijn verhitte gemoed. Ik voelde me één met de natuur.
Nu bedekt de mist van Londen alles, en de lucht in het spitsuur is moeilijk in te ademen. Maar met de ogen van mijn ziel zie ik alle schoonheid van Finland, waar ik woonde en opgroeide, dat onlosmakelijk met mijn wezen versmolten is. Ik ben eeuwig een kind van de natuur, hoewel ik nu hier leef. Ooit zal ik weer terugkeren naar de plek die ik mis en waar de herinneringen aan mijn jeugd over vertellen.
Bij het kijken naar de toekomst hoort een gebed: Heer leidt ons, Heer wees onze hulp en gids. 'Stap voor stap, mijn kind' stel ik me voor dat onze hemelse Vader antwoordt.


We waren nog maar een paar dagen in Nederland toen we een telegram uit Engeland ontvingen:

"very sorry -- flat unavailable-- letter following -- bible college contacting you."

Dat was het einde van onze vreugde over ons toekomstige huis. We waren opeens weer dakloos, en al snel in een vreemd land. Onze studies zouden spoedig beginnen. Vanuit Nederland konden we op geen enkele manier handelen om een ​​appartement te krijgen. Er zat niets anders op dan bidden en afwachten of er op tijd een ander appartement geregeld zou worden. Dit voelde als een echte geloofsbeproeving. Helpt God echt in alle dagelijkse beslommeringen? Wat hebben talloze mensen zich klein gevoeld terwijl er maar een greintje vast geloof nodig was! Ik behoorde tot dezelfde groep.

Op 10 september vierden we onze 'tweede huwelijksdag' vanwege Nederlandse familie en vrienden en kennissen. Het voelde leuk om de trouwkleren weer aan te trekken en weer van de bruidstaart te eten, talloze goede wensen te ontvangen en te genieten van het eindeloze luide gebabbel. Het huis van mijn ouders was van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat vol mensen. Satu had nu de zware rol van toeschouwer. Het was vreemd en moeilijk voor haar om al dat gezoen in ontvangst te nemen van tientallen vreemden, vrouwen en mannen, oud en jong, en in het ritueel wordt er ook nog van je verwacht dat je de kus teruggeeft...
We kregen veel geld en goederen van mijn oudste broer en schoonzus, en vele anderen hielpen ons ook op weg door geld of goederen te schenken voor het starten van een huis. Een buurman gaf ons een fornuis! Mijn oudste broer en zijn vrouw beloofden ons ook naar Londen brengen met een busje.
Een paar dagen voor ons vertrek kregen we via LBC onderdak aangeboden. Op tien kilometer afstand van het college was een baptistenkerk, die momenteel geen dominee had. We zouden in de pastorie mogen wonen zolang daar geen dominee was gekozen. De pastorie was een vrijstaand huis! En de huur zou slechts £ 10 per week zijn. Uiteraard accepteerden we het aanbod zonder meer. Het voelde allemaal aan als ongelooflijk.

Weer begon een nieuw leven. Weer een nieuw land. De komende drie jaar zou onze residentie in het hart van Engeland, Londen, zijn. Ik had heel veel zin om daarheen te gaan. Ik hield van Engeland. Ik hield van de Engelse taal en de grote stad Londen. Londen voelde voor mij aan als wonen in het centrum van de wereld. Ik zou daar kennis maken met 'pomp and splendour', kennis, wijsheid en macht. Hij die de Engelse taal beheerst, beheerst de moderne tijd. Hij begrijpt en draagt bij aan het bouwen aan de wereld van de toekomst. Hij leeft in het hart van het wereldgebeuren. Ik voelde me trots dat ik dapper durfde om zonder angst hierheen te gaan. Ik wilde veel leren, ervaren, mij ontwikkelen, veel spannende dingen zien. Hoevelen blijven in hun leven waar ze geboren zijn, en maken zo hun wereld zo klein, zo benauwd, zo saai!
Het was net zo fascinerend om eindelijk alleen te leven met degene van wie je houdt en samen een prachtig leven op te bouwen. Het was niet langer nodig om alleen door het leven te gaan. Het leven zou niet langer een strijd om te overleven zijn, maar een feest. Ik putte voortdurend geluk uit mijn huwelijk.

17.9.1978
'Mijn liefde is zo groot, zo vol, bijna barstend; Ik ben blij met je, Satu. Je bent mijn alles!'

[Rereformed]

De reis naar Londen was voor mij nu al een bekende route. Maar voor het eerst nu met de auto. Mijn broer Eduard reed voor het eerst aan de linkerkant, en merkte tevreden op dat het niet zo moeilijk is om eraan te wennen, ook al had hij er van tevoren een beetje tegenop gezien. Hij voegde er echter aan toe dat het gelukkig avond is en geen spitsuur.
Ik overdacht dat ik mijn 11 jaar oudere broer pas de laatste jaren goed had leren kennen, en het voelde altijd alsof hij zoveel op mij leek. Of misschien beter gezegd, het voelde aan alsof ik een kopie van hem was, ook al brachten we onze tienerjaren helemaal niet samen door vanwege het grote leeftijdsverschil. Misschien was het meer het geval dat ik als hem wilde zijn. Hij was altijd zo lief, behulpzaam, nederig en vooral vol jeugdig enthousiasme. Hij had een kalmte die was gebaseerd op een sterk zelfvertrouwen, dat op zijn beurt was gebaseerd op het feit dat hij het leven en de basiszaken van het leven blijkbaar onder controle had. Zoiets zou je kunnen aanzien voor trots, maar ik wist dat die beschrijving niet correct zou zijn. Ik wist ook dat er onder die buitenste schil een onzeker, broos en zacht mens zat, iemand die met zichzelf worstelt, die een hekel heeft aan zijn eigen zwakheden, zoals roekeloze acties of impulsieve woede. Ik wist dat al die eigenschappen op precies dezelfde manier in mij voorkomen. Ook onze vrouwen waren hetzelfde: Vreselijk slim en veel sterker en standvastiger dan wij waren. Ze houden ons nederig.

Londen was onvoorstelbaar groot. We kwamen uit het zuid-oosten aan en moesten helemaal naar het andere uiteinde in het noord-westen. Geheel Londen moest worden doorgereden en er kwam eenvoudig nooit een eind aan. Aan beide kanten van de brede snelweg stonden eindeloze rijen huizen en flatgebouwen, en rommelige industrieterreinen langs de weg. Ergens in deze waanzinnig grote wereld was onze plek. We waren hele kleine stofdeeltjes, maar toch regelde God een plek voor ons om te wonen. Alles viel stilaan op zijn plaats. Ik moest het wel geloven.
Ergens in de buurt gekomen moest ik vanuit een telefooncel mister Hart, een lid van de kerkenraad, opbellen die me instructies zou geven hoe we op het eindpunt konden komen. Ik nam in zo'n Engelse red telephone box contact met hem op en ik was erg gespannen. Ik verstond maar de helft van de woorden omdat meneer Hart sprak met de snelheid van een hogesnelheidstrein en in het dialect van een Londenaar uit de arbeidersklasse. Ons appartement was in een deel van de stad dat Northolt heette, wat in Harts taal 'Noffo' was. Ik leerde al gauw dat je waar wij woonden alle letters p, t en k op het eind van een woord niet moet uitspreken maar moet vervangen door wat men in de linguistiek een "glottal stop" noemt en men met een apostrofe aangeeft. Ik vond het leuk om dubbel Engels te oefenen. Hier kun je horen hoe het beste met mensen in Northolt omgegaan kon worden, en naar Richard Dawkins moet je luisteren om met je leraren op het college te spreken.

We reden eerst naar meneer en mevrouw Hart. We kregen een heel warm welkom. Het waren ongelooflijk aardige mensen die bijna de pensioengerechtigde leeftijd hadden bereikt. Ze boden eten en drinken aan, stelden allerlei vragen en bewonderden onze Engelse taalvaardigheid, blijkbaar omdat dat op the queen's English leek. Ze lieten meteen weten dat ze vanaf nu 'your English mum and dad' waren, en we moesten ook "Charlie and Florrie" zeggen.
Charlie Hart reed met zijn eigen auto de laatste kilometers voor ons uit en daar was het dan, ons nieuwe huis, 'The Baptist Manse'. Voor de deur stonden een paar flessen melk en eieren te wachten die Florrie Hart vooraf al bij de melkboer had besteld! Er waren nog melkboeren in Engeland... Mijn gedachten gingen terug naar begin jaren 60. Ik herinnerde me dat er in Nederland in die tijd nog van die auto's waren die dagelijks op straat voorbijreden. Mijn moeder en vele andere huisvrouwen kwamen dan uit hun huis, met potten en pannen waar de melk in geschonken werd. We hadden zo'n grote familie dat mijn moeder me vaak zei dat ik haar ook moest helpen dragen. Dan moest je als klein kind heel goed oppassen dat je niets morste, vooral niet als je de trap opging. Hoewel de wereld allang veranderd was had men in Engeland nog steeds iets van die oude wereld bewaard. Maar men had wel vooruitgang gemaakt: de melk was nu in flessen en de melkboer zette die neer voor de deur van je huis, je hoefde het enkel maar te bestellen, en niet meer zelf op te halen. En blijkbaar werden die flessen nooit gejat door deze of gene voorbijganger.

Engeland was in veel opzichten verbazend. De "pomp and splendour" ging de volgende morgen bij zonsopgang al voorgoed het raam uit. Als persoon uit een grote stad was ik niet zo erg bang voor lawaai, maar ons appartement in Northolt lag in een benauwende omgeving: aan de ene kant liep een drukke weg, Eastcote Lane, een hoofdverkeersader, vooral tijdens het spitsuur. Gelukkig stond er nog een kleine baptistenkerk tussen ons huis en die drukke weg met eindeloos verkeer. Vooral na vijven kon je niet naar buiten om een ​​frisse neus te halen, zoiets bestond daar niet, behalve op zondag, wanneer er misschien een kleine belofte van was. Aan de andere kant van ons huis, op drie meter afstand van de schutting was er een metro en een spoorlijn. Als er een zware goederentrein passeerde, schudde het hele huis en was het te vergelijken met een zwakke aardbeving. Daardoor was de vloer van het huis in de loop van de tijd doorgezakt of scheef geworden en zat er op veel plaatsen een opening van anderhalve duim (tsja, Engeland ) tussen de plinten en de vloer. Midden in de nacht, tussen drie en vijf uur, was er een constant rangeren van treinen bij een station in de buurt, waar we vaak wakker van werden. En mocht je dáár niet van wakker worden, dan werd je uiterlijk om half zes 's ochtends wakker van de aardgasverwarming. Eén of andere machine die in de keuken stond, ging automatisch aan op die tijd, en de werking ervan was blijkbaar grotendeels gebaseerd op de stoommachine-uitvinding van James Watt, ooit gemaakt in Engeland, die blijkbaar nog steeds werd gerespecteerd zoals alle fatsoenlijke tradities. Het idee was dat 's morgens als de huisgenoten wakker worden het huis al aangenaam warm is, maar het idee ging enigszins de Londense mist in omdat het geluid van de machine vele malen harder was dan de wekker.
Het was 's nachts en in de slaapkamer altijd koud, net als wat ik gewend was in Nederland, maar moeilijk was voor Satu, die gewend was aan de Finse huizen die op alle plekken van het huis wel zo'n 25 graden zijn. Iets waar ik in Finland maar moeilijk aan kon wennen. Ergens later in de lente kregen we nog een nieuw ochtendprobleem. De eekhoorns hadden de zolder onder het dak veroverd, en afgezien van hun irritante eindeloos heen en weer gehol, maakten we ook kennis met hun paringsbezigheden waartoe verbazingwekkende hoge en luide geluiden behoorden.
Achter het huis was een vrij groot maar kaal schoolplein, waar overdags honderden verstandelijk gehandicapten rondliepen, die ons vaak op vreemde taferelen en vooral ook krijsende geluiden tracteerden. Tegenover de voorkant van het huis was een gigantische middelbare school, waar elke ochtend 1600 studenten naartoe marcheerden! Ik had medelijden met de kinderen die in zulke omstandigheden moesten opgroeien. Het kwam op dat moment van mijn leven nog niet in me op om medelijden te hebben met hun leraren en leraressen. Soms kwam ik die tieners van 14-16 jaar in groepen tegen en voelde ik me bang om ze te moeten passeren. Vooral skinheads, met hun kettingen, laarzen, hakenkruisen, tatoeages, zagen er eng uit. Ik heb echter in Londen nooit iets van geweld meegemaakt.
Nu zou je denken dat deze opsomming wel verschrikkingen genoeg waren, maar voor één van de grootste verschrikkingen moesten we nog een paar dagen wachten, op het veranderen van de windrichting. Als de wind uit het zuiden waaide konden we genieten van een vliegtuig dat om de twee minuten landde of opsteeg. Heathrow, een van de grootste luchthavens van Europa, was hemelsbreed heel dichtbij.
Toen we de eerste dagen onze nieuwe omgeving leerden kennen, waren de meest opvallende kenmerken geasfalteerde voortuintjes, en de totale afwezigheid van bomen. In plaats daarvan waren overal telefoonpalen en electriciteitskabels die zigzaggend door alle straten alle huizen en gebouwen van electriciteit voorzagen, en gevaarlijke grote straattegels die altijd of kapot of scheef of anders gewoon in de war waren.
Eten was goedkoop; één keer per week deden we boodschappen; een heel winkelwagentje tot de rand vullen met eten was slechts ongeveer £ 10. En ik genoot van allerlei soorten Engelse kaas.
We waren erin geslaagd onze fietsen mee te nemen en gebruikten ze de hele herfst om te winkelen en naar het college te rijden. De fietstocht naar het College bracht veel van de Engelse klassenmaatschappij aan het licht. Uitgangspunt was het beton- en asfaltmilieu van Northolt, daarna kwam Eastcote, een iets beter gebied, maar ook nog steeds een chaotische puinhoop, daarna Ruislip, dat al welvarend en groen was, en tenslotte Northwood, waar iedereen zich prettig zou voelen, maar slechts weinigen geld voor hadden.
Later in de winter gingen we altijd met de krakkemikkige rode dubbeldekkerbus naar het college. De kenmerken van de bus waren 'vies', 'traag', 'overvol', 'lawaaierig', 'vieze, harde en versleten stoelen om op te zitten' en 'of te vroeg of te laat, maar nooit volgens het schema dat bij de bushalte staat aangegeven'. De busschauffeur zei tegen iedere vrouw die er leuk uitzag "Hello chick" en het duurde even voordat we beseften dat de vergelijking met kuikens inderdaad bedoeld was als een compliment. Ik kwam er ook achter dat iemand die de bus inging en om 'free tickets' vroeg eigenlijk drie kaartjes wilde kopen. Tegen de irritant misdragende schoolkinderen gromde de buschauffeur bij vlagen van boosheid als een zeer boze leeuw, wat hem altijd enkel het gelach van de jongetjes opleverde, maar ook de sympathie van de volwassenen. Ik heb me altijd afgevraagd waarom tradities zo heilig zijn in Engeland dat ze alle comfort in bussen beletten. Maar aan de andere kant, als ik naar die gigantische kudde mensen keek die elke dag van de ene vuile plek naar de andere moest worden verplaatst, denk ik dat er hier geen andere kansen zouden zijn. Het was grappig om langs de weg altijd bomen te zien waaruit de rechter benedenhoek weggekapt was, opdat de hoge vierkante dubbeldekkerbus onder de takken door kon rijden.

[Rereformed]

De theologiestudie die ik deed aan London Bible College heeft mijn leven diepgaand gevormd. Gedurende de tijd in Londen heb ik het meest positieve gezicht van het christendom gezien. Het bevatte oprechte naastenliefde, oprechte zorgzaamheid, nederigheid en echt gevoelde en gedeelde warmte. Het was gekoppeld aan ongelooflijk hard moeten studeren. LBC was weer zo'n plek waar zo'n 30 nationaliteiten vertegenwoordigd waren. Daar kon je op een unieke manier je denkwereld vergroten, universele broederschap en wederzijds begrip en zorg ervaren.
Als ik al ooit barsten of scheurtjes in dat mooie glimmende plaatje opmerkte, accepteerde ik ze met een glimlach als er niets toe doend, op dezelfde manier als wanneer je overgeleverd bent aan smoorverliefdheid: NIETS in deze wereld KAN perfecter zijn, en je begint je meteen te schamen voor je eigen onmogelijke eisen.
Dat gouden beeld van christenen tijdens die periode werd in het vervolg van mijn leven enkel maar sterker, omdat alles wat ik sindsdien wat betreft het christendom heb meegemaakt alleen maar een verwaterde, kunstmatige, formule-achtige, dode, zelfs vervormde en spottende versie leek te zijn.

Maar ik weet ook dat mijn geest bewust dit beeld gecreëerd heeft om het maar vol te houden! Zodra ik aan deze "gouden jaren" denk, zie ik onmiddellijk weer voor ogen hoe die periode boordevol zat met stress, constant gezwoeg, onzekerheid, alledaagse moeilijkheden. Hoezeer verlangde deze tijd het uiterste van mijn uithoudingsvermogen. Altijd die veeleisende studies, altijd dat ervaren van ontoereikendheid, die vuile bussen en stampvolle metro's, altijd geldnood, telkens weer hoofdpijn, de tranen van gemis van Satu...

Wanneer ik denk aan al die pijn en moeite, krijg ik altijd het gevoel dat je van ieder ogenblik in je leven iets waardevols moet maken. Zelfs door de meest barre en droge periode van je leven kun - moet - je met een zekere waardigheid heengaan. Ook op die momenten moet je van jezelf eisen iets op te zoeken waar je een gevoel van geluk vindt.
Ik leerde tegen mezelf te zeggen: "Als ik dit verdraag, kan ik later met voldoening zeggen: 'Ik heb dát ook meegemaakt, ik heb dát ook doorstaan, en het kon me niet vloeren. Ik heb het overwonnen. En omdat ik toen dát heb doorstaan doorsta ik ook nu wat op mij afkomt." Diep in mijn innerlijk wil ik alles wat op mijn pad komt in het leven verdragen, hoe bitter het ook mag zijn. Ik herinner me ook altijd de vaak herhaalde woorden van mijn moeder, volgens welke ik als klein kind 'een kleine vechtersbaas' was. Mijn probleem toen ik klein was, was het buurjongetje, dat altijd een kop groter was, en drie grote broers, die twee of drie koppen groter waren; als volwassene heeft de wereld me met de snelheid van een lopende band voor problemen gesteld die groter zijn dan mijn hoofd, maar ik wil er nooit onder bezwijken. Als het mijn trots is, het zij zo; Ik denk dat die houding het enige is dat me op de been houdt.

In Engeland dacht ik God voor altijd gevonden te hebben. Het college begon elke dag met devotie in de prachtige kapel, waar alle studenten samenkwamen. En onder begeleiding van zeer bekwaam pianospel zong iedereen vanuit het hart tot eer van God en luisterde men nederig en enthousiast naar de wonderbaarlijke en geweldige bijbelse woorden. God was aanraakbaar. Soms overviel het me diep en bevend hoe groot Hij is, en wat het woord 'HEILIG' betekent, en vele malen kreeg ik er tranen van in mijn ogen. Er was een diepe vrede en harmonie in mijn hart en zelfs nu kan ik me nog levendig herinneren hoe oprecht ik ooit op een moment dacht in de chapel: "Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat sommige mensen God volledig negeren in hun leven, hun schouders ophalen en denken dat er meer belangrijke zaken zijn? Wat een gek, absoluut belachelijk idee; het toppunt van menselijke eenvoud! Het toppunt van menselijke ijdelheid en trots!"
Ik wist dat de voorgaande jaren me op de een of andere vage manier naar de juiste plek hadden geleid. Hier leerde ik dat er niets waardevoller is in het leven dan de weg naar God te vinden en te volgen.

Op zondag gingen we naar de baptistenkerk naast ons huis. Daar werden we hartelijk ontvangen. Het gebied werd bewoond door de arbeidersklasse en vormde een soort antithese tegen het academische van het College. De mensen daar gaven niets om geleerdheid, maar leefden een eenvoudig geloofsleven, met oprechte wederzijdse liefde en zorg midden in het dagelijks leven. Toen we bijvoorbeeld rond Kerstmis zeiden dat we naar Nederland gingen, gaf de kerk ons ​​arme studenten een cheque van een paar tientjes als kerstcadeau.
Mijn vuurdoop in dit dagelijkse leven in Northolt kreeg ik toen mij werd gevraagd om op een vrijdag een evangelisatiepraatje te houden aan het einde van een clubavond voor wilde tieners. Ik hoefde er niet de hele avond te zijn, die baan had namelijk wat sterkere en gehardere mannen nodig...
Voor die taak was ik al lange tijd vooraf vreselijk zenuwachtig. Ik raakte 's middags bijna in paniek toen ik nog steeds niet wist wat ik moest zeggen. Ik heb er ooit in 2003 een verslag van gedaan als inleiding tot De Pelgrimsreis naar Volwassen Geloof.

Studeren was academisch en de weg naar God was door zijn woord, en dat betekende oa. Hellenistisch Grieks studeren. Ik herinnerde me niet veel meer dan het alfabet van mijn eerdere studie klassiek Grieks, maar de studie ging goed en ik hield ervan. Dr. de Lacey was ongelooflijk intelligent en had zijn leerboeken zelf geschreven. Zijn kleine hoofd bewees eens en voor altijd hoe belachelijk het is om iemands hoofdomtrek te gebruiken als maatstaf voor intelligentie, iets wat nog niet zo lang geleden nog als 'wetenschappelijk' werd beschouwd. Voor de meeste studenten was Grieks het grootste struikelblok, maar even later koos ik zelfs voor het keuzevak Hebreeuws. Bij dat onderwerp bevroor de glimlach echter geleidelijk, omdat het echt als Hebreeuws aanvoelde... Ja, de moeilijkheidsgraad van het Hebreeuws overtrof voor mijn gevoel zelfs het Fins.
In het eerste jaar waren er trouwens bijna alleen cursussen 'introductie tot iets', en voor Satu leek studeren niet interessant. Bovendien had zij het probleem dat haar kennis van de Bijbel, zoals van alle fatsoenlijke Finse christenen, zeer mager was. Vooral het Oude Testament is voor Finnen, om een ​​voor Nederlanders begrijpelijke analogie te gebruiken, als een donker Fins bos, waar je enkel in kunt verdwalen en je enkel maar depressief van kan worden en daarom maar beter nooit kunt lezen.

We moesten een ongelooflijke hoeveelheid boeken lezen. Mijn leestempo was vreselijk laag. Vaak was het zwoegen van 's ochtends tot' s avonds.
Tijdens de herfstvakantie kwamen mijn jongste broer en een gemeenschappelijke vriend van ons op vakantie naar Londen. Ze gingen elke dag naar Londen en 's avonds zagen ze ons alleen maar rustig lezen. Ik vond het jammer dat ik niet meer met ze om kon gaan, maar we hadden ongelooflijke studiestress. In het begin had ik ook constant last van nog relatief zwakke Engelse vaardigheden; spreektaal was niet voldoende voor academische studies. Ik moest constant meer Engels studeren. Dat deed ik al heel doelgericht, want ik was een jaar eerder al begonnen met de taalcursus Engels, die ik graag wilde afmaken. Ik zou echter zeker gestopt zijn met die studie vanwege de zware studie theologie, indien Satu niet van mening was geweest dat het zeker de moeite waard was om door te gaan. Ze stelde voor dat ik iedere zaterdag de hele dag op die cursus Engels zou studeren. Zij zou dan de hele dag heerlijk eten maken. Ze bakte in die tijd vaak ook lekkere koekjes in de keuken, soms Finse, soms Engelse, soms spannende nieuwe eigen producten, en dat hielp.

[Rereformed]

De docenten aan het London Bible College waren stuk voor stuk zeer illustere en inspirerende figuren. Verscheidene hadden een indrukwekkende academische carrière achter de rug en velen publiceerden boeken en studies. Mijn leraren waren de legendarische Dr. Donald Guthrie (NT Theologie), Dr. Peter Cotterell (Vergelijkende Godsdienstwetenschap), Dr. Arthur Cundall (OT Theologie en Geschiedenis) Dr. R. T. France (NT Theologie), Dr. Leslie C Allan (Hebreeuws, later docent op het Fuller Theological Seminary, de grootste en meest internationale theologische hogeschool ter wereld in Pasadena), Professor Tony Lane (Historische Theologie) , Dr Douglas DeLacey (Grieks) , Dr. Mary J. Evans, (OT Theologie), Dr Harold Rowdon (Kerkgeschiedenis), Dr. John F. Balchin (NT Theologie), Professor Max Turner (NT Theologie), allemaal mensen met boeken op hun naam. Balchin is zelfs vertaald in het Fins!
Dr Derek Tidball gaf psychologie en sociologie en was mijn persoonlijke mentor in die tijd. Hij werd later Principal.

Wanneer Guthrie sprak, zweeg iedereen nederig. Hij wist niet alleen alles wat een theoloog maar kan weten, maar realiseerde zich ook de kleinheid van een geleerd persoon. Hij wekte grote verbazing omdat zijn manier van spreken erg traag was. Hij had zo moeten leren spreken omdat hij dan zo weinig mogelijk stotterde. Als hem dat af en toe toch overviel en moedig en ongestoord zijn zin en gedachtegang voortzette was zijn charisma volkomen grenzeloos omdat iedereen erdoor geraakt werd.
Een andere centrale figuur was dr. Peter Cotterell, die later rector werd. Cotterell was een soort wandelende computer, en bovendien bijzonder charismatisch. Hij was vol enthousiasme, nederigheid en goedheid. Hij was academisch en geleerd, maar tegelijkertijd een nuchter persoon die alle harde aspecten van het leven had geproefd. Hij had een jeugd in de lagere klasse, hij had ooit voor kernfysicus gestudeerd, hij was missionaris geweest in Ethiopië, hij had daar de gevolgen van de communistische revolutie ondergaan en zat daar zelfs in de gevangenis. Op een gegeven moment gingen we soms zelfs een tweede keer 's avonds naar het College, gewoon om zijn 'opendeurcolleges' over het boek Jesaja te volgen. Hij grapte altijd, op echt Engelse wijze, dat hij alleen maar in de spiegel hoefde te kijken en zijn oren ter grootte van een aap te zien om genoeg nederigheid voor het leven te krijgen. Het belette hem niet om een hele mooi vrouw te krijgen. Eenmaal nodigde we hem en zijn vrouw uit bij ons thuis en ik herinner me dat ik mij erover verbaasde dat een vrouw van pakweg 60 zo mooi kon zijn.
Er was een geschiedenisdocent die intern woonde, de bijna gepensioneerde dr. Harold Rowdon. Hij was zijn hele leven ongehuwd gebleven, en hij wekte altijd de bewondering en het gegiechel van de vrouwelijke studenten op, want hij had als gewoonte om regelmatig vrouwelijke studenten uit te nodigen voor restaurantavonden, tijdens welke hij nooit seksuele aandacht voor enige vrouw had, maar eenvoudig optrad als een 'perfecte heer' die tot slot alles betaalde. Nu achteraf begrijp ik dat hij homo was, maar over zulke dingen werd nooit een woord gepraat in die tijd.

De toen nog heel jonge Tony Lane bewonderde ik zeer om zijn grote kennis van de geschiedenis van de dogmatiek uit alle eeuwen. Hij was gespecialiseerd in Calvijn en had tijdens het lesgeven altijd een beker koffie in zijn hand. Ik herinner me dat we hem en zijn vrouw eens uitnodigden, en hij de luiers van zijn pasgeboren kindje op het vloerkleed van onze woonkamer verschoonde. Dat een man dat deed was in die tijd iets nieuws, vooral in Engeland, waar, zoals ik me goed herinner, een gastspreker een keer op de kansel van onze chapel in staat was om dit zogenaamde grapje te vertellen: "...in die tijd was ik nog niet getrouwd en had dus niemand om mijn sokken te wassen...". Maar ik herinner me dat daar naderhand toen flinke ophef over ontstond. Toen ik het er met hem had over het praten in een vreemde taal zei voor de grap in zo'n snel mogelijk tempo That's that then" en vroeg me om het ook zo snel mogelijk na te zeggen. Toen hij weg was zat ik er nog heel lang op te oefenen.

Er was ook een filosofiedocent, meneer Sturgeon, waarvan ik de voornaam vergeten ben. Ongetwijfeld omdat zijn kenmerk was dat wanneer hij aan het woord was niemand er iets van begreep. Maar van hem kreeg ik eens mijn enige A, of was het zelfs een A+ voor een essay over Descartes. Nee de A+ was voor een essay dat Logica als onderwerp had!

Toen we het college voor het eerst betraden, was dr. Gilbert Kirby al sinds 1966 de rector, en had hij nog twee jaar te gaan voordat hij met pensioen ging. Kirby was ook general secretary of the Evangelical Alliance. Hij was vaderlijk en kalm, en nodigde alle nieuwe studenten bij hem thuis uit. Daar babbelde hij wat met ons, en nadat hij hoorde dat we nog maar drie maanden getrouwd waren, sprak hij de woorden 'Well, het ergste hebben jullie achter de rug". We begrepen die woorden helemaal niet, en hebben er jarenlang om gelachen.
Kirby overleed pas in 2006 en kreeg zelfs een obituary in The Times.
Hoogopgeleide Engelsen waren vaak zo formeel, zo goedgemanierd, dat ze zeer afstandelijk bleven. Ze wisten op geen enkele manier hoe ze emoties moesten tonen. "Voorzichtigheid in alles, maar met waardigheid" zou het devies van hen kunnen zijn, het liefst in het Latijn geschreven in goud rond een mooi wapenschild.

Waar ik het meest van genoot was van hun taalkunst. Ik deed mijn best om het Engels ook zo uit te spreken zoals zij.

[B.S.]

Scandinavië heeft een grote reputatie voor onkerkelijkheid - hoe lag dat toen (hoe is dat nu) in Finland? Was de religieuze inslag van Satu typerend, of was zij daar toch wel wat uitzonderlijk in?

[Rereformed]

Gelukkig waren er zoveel buitenlanders op het College; ze spraken allemaal gebrekkig Engels, dus het was niet nodig om je vreselijk minderwaardig te voelen. Ik was een keer helemaal verbaasd toen ik in de metro op weg naar het centrum van Londen zat te praten met een Maleisische medestudent die een Japanse vrouw had. Ik had moeite om zijn Engels te begrijpen, evenals het Engels van zijn vrouw, dat op een heel andere maar minstens even vreemde manier werd uitgesproken. Slechter Engels kon ik me eigenlijk niet voorstellen en ik vroeg me af hoe ze elkaar begrepen. Ik realiseerde me hoe Engels zoveel moeilijker kan zijn voor Aziaten dan voor Nederlanders. Het Nederlands is tenslotte één van de meest verwante talen. Dus ik maakte tegen de man, wiens naam eigenlijk Ng was, maar in Engeland werd het geschreven en uitgesproken als 'Ong', een opmerking hoe moeilijk het uiteindelijk is om goed Engels te spreken, ook al lijkt de grammatica in het begin vrij eenvoudig. De Maleisiër antwoordde me dat hij die problemen gelukkig niet heeft omdat Engels zijn moedertaal is... Ik wilde zo ongeveer van mijn stoel vallen en in lachen uitbarsten, maar ik realiseerde me dat ik mijn reactie volledig moest verbergen. Ik keek snel uit het raam en zei wat me meteen te binnen schoot, dat de stad Londen een onbeschrijflijk grote puinhoop is. "Er zijn ergere plaatsen", antwoordde de Maleisiër met mysterieuze wijsheid...

Een andere keer gaf een medestudent van een jaar of veertig ons een lift. Hij was nogal stil. Maar opeens spitste hij zijn oren: hij hoorde dat ik Satu aansprak met het woordje "liefie". Hij keek helemaal opgeklaard op en riep met een glimlach uit dat hij niet wist dat we uit Zuid-Afrika kwamen! Na te hebben uitgelegd dat dat niet het geval was verzonk de man weer in somberheid. Hij was uit Rhodesië teruggekomen. Zijn land was in een burgeroorlog geraakt en hij zei dat het hopeloos is en niet meer terug kan, hoewel hij er geboren is, omdat hij blank is. Op het zendingscentrum waar hij werkte was een aanslag gepleegd en zijn vrouw was om het leven gekomen. Hij zei dat hij er alles aan probeert te doen om zijn geloof te behouden, maar het er vaak op lijkt dat het hem niet lukt.

De smeltkroes van culturen was een zeer gezonde school van verruiming van perspectieven en begrip voor alles wat vreemd was. Eenmaal tijdens de maaltijd op school zat ik aan de Cream Cracker & Cheese-tafel, een alternatief voor de andere tafels die in de regel Engelse rabarber + vla-desserts of vreselijke gelei-desserts serveerden. Die dag was het dessert rijstepap. De Aziaten hadden zich allemaal rond de tafel verzameld met de cream crackers & cheese, want als rijst tot pap wordt gemaakt, is het eindresultaat volgens hen hetzelfde als overgeefsel. Dus een Koreaanse student probeerde dapper dat andere traditioneel Engelse alternatief te leren eten. Er waren veel soorten kaas en hij koos voor Edammer kaasbolletje. Het was echt goede en echte Nederlandse Edammer met een dikke rode wasachtige korst eromheen. Hij sneed een stuk af, legde het op cream cracker en begon te eten. Hij vroeg zich waarschijnlijk af of het toch makkelijker was geweest om die rijstepap te eten, want zulk plakkerig eten krijg je gewoon niet naar binnen. Maar hij besloot om zijn ogen maar dicht te doen, te blijven kauwen todat... Toen merkte iemand dat de Koreaan zijn kaas inclusief de rode was nuttigde! Hij wist niet dat die rode was er niet bij hoorde... Nu kostte het grote moeite voor iedereen aan tafel om het lachen in te houden, maar het lukte uitstekend, de zaak werd zeer tactvol met een beetje droge Engelse humor waar je niet bij hoeft te lachen behandeld.

Een jaar later kwam ook de familie van die Koreaanse student naar Londen. Hij had een vrouw en twee kinderen. Ik raakte bevriend met de Koreaan en we nodigden de hele familie uit bij ons thuis en serveerden een rijstgerecht met allerlei vurige kruiden. We hadden interessante gesprekken, ook al spraken ze heel slecht Engels, en de dame kende nauwelijks Engels, en ik stelde allerlei vragen over Korea en de Koreaanse taal. Ze waardeerden onze vriendschap enorm. Na het einde van het academisch jaar en net voordat we vertrokken, nodigden ze ons uit bij hen thuis, en we gingen graag op de uitnodiging in. Ik vroeg hen of ze dan authentiek Koreaans eten konden serveren, daar zou ik zeer benieuwd naar zijn. Ik deed al gauw de wetenschap op dat ik het jaar daarvoor aan hen helemaal niets spijzigs had moeten serveren, want we kregen volledig ongekruide witte rijst te proeven, met als enige smaakmaker een enorme hoeveelheid zeewier dat vreselijk smaakte. Ik probeerde net zo dapper te zijn als de Koreaanse gastheer op Engelse bodem. We kregen een lezing over hoe gezond zeewier is, en ik probeerde me tijdens het eten ervan te overtuigen dat dat idee aanzienlijk helpt het naar binnen te slikken...Tijdens dat bezoek merkten we ook dat hun twee kleine kinderen dat jaar vloeiend Engels hadden geleerd, zelfs perfect in het Londense dialect. De vader zei dat hij onlangs het gebruik van Engels thuis had moeten verbieden omdat de kinderen het Koreaans helemaal dreigden te vergeten! Het oudste kindje had ook een keer geïrriteerd opgemerkt tegen zijn vader dat het niet "pepper" is, maar "pʰepper".

Als ik dacht al op volle kracht en volledig aan het studeren te zijn, dan was dat nog helemaal niets vergeleken met hoe de Aziaten studeerden. Ze zouden lachen om mijn zogenaamde stress. Ze woonden zo ongeveer in de grote bibliotheek van het College en waren altijd verdiept in stapels boeken. Ze waren ongelooflijk ambitieus en het toppunt van zelfdiscipline. Toen ik er met een Japanner ooit over sprak antwoordde hij dat hij wel zo lang mogelijk in de bibliotheek moet zijn omdat hij voor de verwarming van het appartement dat hij met zijn vrouw gehuurd heeft steeds munten in een automaat moet doen, waarna de verwarming voor een tijdje aan gaat. "En dat is vreselijk duur en bovendien blijft het koud".

[Rereformed]

Scandinavië heeft een grote reputatie voor onkerkelijkheid - hoe lag dat toen (hoe is dat nu) in Finland? Was de religieuze inslag van Satu typerend, of was zij daar toch wel wat uitzonderlijk in?

Toen ik in Finland kwam wonen was de oudere bevolking nog christelijk en ongeveer 92% van de Finnen bij de Lutherse kerk ingeschreven. Iets van 2% is Oosters-orthodox, voornamelijk aan de oostgrens. In die tijd zag je nog wel wat mensen in de kerk. Tegenwoordig zijn ze zo goed als leeg.
Een stunt van de Vrijdenkers in Tampere waar ik woon, was het maken van een internetformulier waarmee je je gemakkelijk en vlug kunt uitschrijven in 2003. Het formulier wordt automatisch naar de kerk doorgestuurd. Dit had tot gevolg dat sindsdien uitschrijvingen steeds veelvuldiger werden. Sinds 2003 hebben bijna een miljoen mensen zich laten uitschrijven. Nu staat het percentage "bij de kerk ingeschreven" op 66%, en de daling is iets van 1,3% per jaar.

Deze percentages zeggen verder niets. Bijna al die lutheranen zul je nooit in de kerk zien. Daar komt men enkel met kerstmis of als je wil trouwen. Een ander bericht van drie jaar geleden laat horen: "Er worden steeds minder baby's gedoopt - het dopen van een kind is niet langer vanzelfsprekend voor kerkleden. Maar 60% van de baby's van kerkleden wordt gedoopt. In Helsinki enkel 40%.De meeste baby's worden gedoopt "omdat oma dat wil".
Het aantal aktief gelovigen is zeer miniem. Eigenlijk zijn dat enkel "opwekkingsbewegingen" of sekten zoals jehovagetuigen. De grootste sekte is de Pinksterkerk, maar tegenwoordig hoor ik daar ook niet meer van. Ik zocht even naar statistieken en kwam via een site van twee jaar geleden te horen:

"Het totale aantal leden van de Finstalige pinkstergemeenten is in 2020 met 1.043 personen afgenomen. Eind 2020 telden de parochies 44.371 leden.
Het aantal leden is na de voorzichtige groeifase van begin jaren 2010 enkele jaren gedaald en bevindt zich nu op het laagste niveau in 25 jaar."

Daar zit dus nu ook de klad in.

[B.S.]

Duidelijk.

[Rereformed]

Onze eerste kerst in Engeland was al de tweede kerst die we samen doorbrachten! Satu's vijf jaar jongere zus Mirjami kwam met kerst naar Londen en ik ging samen met haar naar het stadscentrum om de bezienswaardigheden te bekijken. Satu bleef thuis. Zij kon absoluut niet tegen de drukke chaos in Londen en had vaak 's middags last van ernstige migraineaanvallen. Haar dagboek stond daar vol mee:
16.10
Soms vraag ik me af of ik hier thuishoor of dat ik ergens anders zou moeten zijn. Ik heb last van allerlei symptomen. Soms doet mijn hoofd pijn, soms doet mijn buik pijn, soms heb ik koorts. En ik voel me altijd moe.
20.10
Vandaag ben ik thuisgebleven. Je ging alleen naar het college. Voel me deze week al beter. Misschien helpt stoppen met fietsen, het is zo stressvol naast de studie.
18.12
Je bent nu met Mirjami in het drukke Londen. Ik hoop dat je plezier hebt en geen hoofdpijn krijgt. Ik bleef thuis en ik probeer mijn hoofd rond Grieks te wikkelen... het is zo moeilijk om me daarop te concentreren...

Het British Museum was mijn favoriet, maar er was zoveel te zien in de binnenstad. Ik zag de parlamentsgebouwen en de Royal Albert Hall. Daar zou ik zo graag eens naartoe willen gaan! Maar er was nergens geld voor.
Op kerstavond gaven we elkaar kleine geschenken. Voor mij vreemd dat dat op kerstavond gedaan werd. Om mijn Sinterklaasverleden in ere te houden maakte ik gedichtjes bij de cadeautjes, zoals deze:

Rakas, I’m not afraid to confess
That my love will never grow less,
because it’s true that you, my dear wife,
warm even the coldest parts of my life!

Na kerst vertrokken we naar Nederland. Even een korte trip. Mirjami ging mee. Een paar maanden eerder waren mijn ouders weggegaan uit Utrecht en verhuisd naar (het toen nog) kleine dorpje Odijk, tien kilometer verderop. Het was het gevolg van het bezoek aan Finland, zei mijn moeder. Na terugkomst naar Nederland zei ze dat ze rust wil, weg uit die drukke stad. De rustige omgeving kwam ons na Londen ook goed uit. Mijn vader maakte weer autoritten met ons. Ik genoot enorm van de Nederlandse gezelligheid. Odijk werd de volgende 35 jaar mijn ankerplaats voor wanneer ik af en toe voor een paar dagen weer eens in Nederland was.
Het was tot ieders verrassing een keer koud in Holland, het vroor! Een boer had zijn akkers onder water gespoten en het weiland was een populaire ijsbaan geworden. We gingen er ook heen om te schaatsen. Opeens stond iedereen naar Satu te kijken. "Tsjemig! Is dat een kustschaatser ofzo!?" Ze schaatste alsof ze op schaatsen geboren was en kon dansen, glijden, springen, ronddraaien en wat al niet. Ik genoot ervan dat ik haar eindelijk eens met volle teugen zag genieten en lachen.

Toen de paasvakantie aanbrak, gingen we weer naar Nederland. Mr. en Mrs. Hart met nog een stel vrienden van hen hadden wat geld verzameld om ons die reis aan te bieden:

From your English mother and Father to help you see your Moeder en Vader in Holland. Hope you make it to the Keukenhof!
Give our regards to all in Holland.

In Nederland bezochten we dus de Keukenhof en zagen we een bloemenfestival. Ik vond het prachtig om dat aan Satu te laten zien.

Een maand later gingen mijn op één na oudste broer Rob en zijn vrouw met hun auto op vakantie naar Engeland. Op de terugweg kwamen ze een paar dagen bij ons langs. Ze zeiden dat er niks aan was om door Engeland te rijden, want aan weerskanten van de landweggetjes waren heggen zo hoog dat je er niet overheen kon kijken om het landschap te bezien. Ik lachte erom en zei dat het vast aan hun kleine Fiat 500 ligt, een auto waarvan ik van mening was dat die in het circus thuishoorde. Ik stelde voor om samen naar het centrum van Londen te gaan. Mijn broer zag er vreselijk tegenop maar bereikte het stadscentrum met bezwete handen en we parkeerden in een zijstraat van de illustere Oxford Street. Toen we 's middags terugkwamen en weer in de auto stapten keek ik op de kaart en zei tegen mijn broer: "Makkelijk, maak even a u-turn hier dan komen we zo direct op Oxford Street, die aansluit op de hoofdweg naar huis". Meteen gedaan, er was helemaal geen verkeer op straat. Hij reed enkele tientallen meters en plotseling merkten we dat de verkeerslichten waarvoor honderden auto's wachtten op groen sprongen en een leger auto's op ons afkwam, als in een nachtmerrie. We reden in de verkeerde richting! Het was een eenrichtingsstraat! De auto's naderden snel, zelfs een grote rode dubbeldekker, en iedereen toeterde. In paniek reed mijn broer met zijn auto de stoep op, precies daar waar een grote massa mensen stond te wachten op groen licht om de straat over te steken. Mensen renden in paniek alle kanten op, de lucht gonsde van angstige en boze stemmen, verschrikkelijke vloeken werden rondgeslingerd, maar wonder boven wonder raakte niemand gewond. De auto kwam net op tijd tot stilstand. Daar zaten we allemaal, volledig geschokt en bevend van angst.
De reis terug van het centrum naar Northolt was waarschijnlijk de zwaarste rit van mijn broers leven, maar hij dwong zichzelf om het te doen, blijkbaar om maar vóórdat de politie erbij zou komen ervandoor te kunnen gaan. De avond liep hij vervolgens rond met vreselijke hoofdpijn.
En het voorval werd nog jarenlang opgerakeld. "Weet je nog?" "Tsja, ik wist niets van autorijden, noch van andere verkeersregels. Enkel dat je links moest rijden. En ook daar was ik niet zo goed in. Op de één na laatste dag dat ik in Engeland woonde stapte ik nog een keer op de fiets om na twintig meter bijna te worden platgereden door een auto...Ik had wéér vergeten dat je links moest rijden."

[Rereformed]

In juni 1979 kwam de examenweek van het eerste jaar. Ongeveer een week lang iedere dag een megatest, die de leerstof van het hele jaar studeren omvatte. Het voelde aan als overweldigend. We studeerden dag en nacht, iedere ochtend werden we vaak om 4 uur wakker zodat we op het laatste moment nog de nodige informatie erin konen stouwen...

Om te ontspannen was Satu altijd bezig met handwerk en ze zei dat ik ook iets nodig had om me af en toe ergens mee te kunnen ontspannen. Ik verzette me een beetje, en kon niets bedenken, totdat ik toevallig een paar leuke Nederlandse en Deense handwerkblaadjes onder ogen kreeg met allerlei borduurpatronen. Ik ging naar een handwerkwinkel om borduurgaren te kopen en de verkoper, ook al was het een man, was zeer verrast dat hij voor het eerst in zijn carrière in de winkel met een man in gesprek was en vroeg voorzichtig of ik dat zelf doe, of de garen voor mijn vrouw koop. Ik lachte en zei dat ik het nog nooit gedaan had, "but I'll give it a try".
Al snel begon ik het leuk te vinden. Er was niets leukers dan alle mogelijke DMC- en Anchor-garentinten en nieuwe patronen uit verschillende winkels op te sporen. Het werk was ontspannend, hoewel het uiterste precisie en geduld vergde, en het heel vermoeide ogen opleverde. Maar de eindresultaten waren mooi en ik koos al gauw wat ambitieuzers: ik kocht het allerfijnste linnen zodat je wanneer je op een afstand staat amper de geborduurde kruissteekjes ziet. De borduurgaren moest ik spijten in tweeën, of soms tot op een enkel draadje. Het eindresultaat gaf ik aan mijn moeder op haar verjaardag. Het bleef daar 37 jaar aan de muur van haar slaapkamer hangen. Altijd wanneer ik weer eens in Holland kwam en het tegenkwam stond ik er verbaasd over dat dat gepriechel mij gelukt was en er blij over dat het toevallig juist een libelle uitbeeldt, waar ik later in Finland erg veel van ging houden. In de eerste week van augustus zie je ze opeens overal in zuid-Finland verschijnen en mij met een glimlach op m'n gezicht naar hun vreemde capriolen in de lucht staren.
Na mijn moeders dood kreeg ik het weer terug:

Klik op de foto om het beter te zien

De examens gingen goed voor ons beiden. Eén onderwerp van stress achter de rug.
Het andere onderwerp van stress was onze financiële situatie. We wisten eigenlijk niet hoe we het volgende jaar zouden kunnen voortzetten. We kregen echter te horen dat het college over een fonds beschikte dat gebruikt wordt om armlastige studenten wat te helpen. Een paar weken voor de beslissing moest ik voor het bestuur van het fonds verschijnen. Ik vond het vreemd waarom niet wij allebei, maar in Engeland was voor dit soort zaken alleen de man nodig. Bij deze belangrijke gelegenheid interviewden ze me en vroegen ze om meer informatie over onze achtergrond. Ik vertelde hen de harde waarheid, dat Satu al sinds haar 15e op zichzelf gewoond heeft en haar leven en studie ieder jaar bekostigd heeft via een studielening van de Finse staat, ieder jaar zo'n 10.000 mark, zodat haar schuld op zal lopen tot 90.000 mark, terug te betalen over tien tot vijftien jaar met rente. Daarna zag ik in mijn verbeelding de monden van iedereen opengaan en een paar bestuursleden bijna van hun stoel vallen, en één gevoelige vrouw nog een traan wegpinken. Ze vroegen mij of ze het goed hadden begrepen en herhaalden wat ik gezegd had. Ik ging weg met het gevoel dat we wellicht wat krijgen, maar kregen eind juni te horen dat het college ons wel £ 1.200 schenkt, d.w.z. het volledige collegegeld van het volgende jaar voor ons tweeën! Nu hoefden we zelf enkel nog te zorgen voor de huur van de woning en het eten.

We besloten om de zomer in Finland door te brengen en daar wat geld te gaan verdienen met een zomerbaantje.

[Rereformed]

23.06.1979
En zo kwam de dag dat Pentti naar ons toe zou komen. In Finland is het midzomerfeest, maar hier in Londen een dag als alle anderen. We stonden 's ochtends vroeg op en maakten oa. de hele badkamer schoon. Alles ging snel en we waren al helemaal in de stemming dat we binnenkort een gast zouden krijgen. Wij genoten van dat idee. Albert plakte een welkomstbriefje op de deur - een tekening van Donald Duck (daar was Pentti een fan van) die een grapje maakt. We dronken ochtendthee en gingen meteen naar de luchthaven van Heathrow.
We waren er mooi op tijd en we zagen al voor ogen hoe Pentti met zijn brede glimlach uit het hokje van de douane komt...
We volgden de aankondigingen van de monitor en waren verrast dat er maar zo weinig mensen in de luchthaven waren. We keken nog eens naar de aankondigingen ... er kwam voor de vlucht uit Helsinki opeens een verzoek 'vraag om meer informatie'. We gingen naar de informatiebalie. Wow! Het vliegtuig zal pas om 16.30 uur aankomen! "Weet u het zeker?", vroeg ik. "It is not yet confirmed." Tja, wat moeten we nou. We gingen maar met de staart tussen de benen terug naar huis. Er was de dag daarvoor een staking geweest, en nu was alles in de war. We waren boos. Die stomme Engelsen...altijd maar staken en alles op een chaos aan laten lopen!
We waren weer thuis, weer weg uit die krioelende mierenhoop. Toen besloot Albert het voor de zekerheid nog een keer te vragen. Hij belde het vliegveld op en vroeg om het ​nieuwe vliegschema. Het vliegtuig komt aan om 13.50 uur, werd er nu geantwoord. Maar het was nu al 13.30 uur! Albert ging onmiddellijk weer op weg naar Heathrow.
Na een tijdje kreeg ik een telefoontje. "Geen idee of er ergens een vliegtuig is aangekomen, maar Pentti is echt nergens te vinden". Hij belde na een uur nog eens, na weer een tijd voor de derde maal: "Pentti is echt helemaal nergens, maar om 16.20 komt er weer een vliegtuig aan". Daar wacht ik nu maar op. Albert klonk hoorbaar moe en terwijl hij praatte hoorde ik op de achtergrond het helse kabaal van Heathrow om hem heen. Arme kleine Albert, dacht ik. Ik zou het daar zelf al die uren niet hebben volgehouden. Ik had al last van hoofdpijn na de ochtendreis.
Ik ging maar wat lekkers bakken. Om de tijd te doden. Ik wachtte en wachtte maar. De verse broodjes stonden allang klaar en koelden af. Toen werd het avond en hoorde ik eindelijk de deur opengaan. Daar was hij dan, maar alleen! Ik was zeer teleurgesteld. Ondanks alles had ik verwacht dat uiteindelijk alles op de luchthaven wel zou worden opgelost.

We hadden nog geen enkele informatie over Pentti en zijn vlucht. We belden Holland en vroegen of ze meer wisten. We werden al ongerust. Eindelijk, 's avonds laat, kregen we een telefoontje en Pentti kondigde aan dat hij met bus 140 zou komen. Wij naar de bushalte en maar wachten daar om de Finse inhoud van bus 140 in ontvangst te nemen. Er kwam wel vier keer een bus 140 aan, en we vroegen ze allemaal of een buitenlander de weg had gevraagd. Nee, geen verdwaalde buitenlander. Vreemd, dachten we. Wat is er met Pentti gebeurd?
Het was al 11 uur en ik ging maar naar huis. Is deze waanzin niet genoeg! Ik begon echt doodmoe te worden. Thuisgekomen zette ik muziek op. Ik vond een grammofoonplaat van Albert die van ene Anton Bruckner schijnt te houden. De muziek kalmeerde me.
En toen kwamen ze eindelijk, Albert en broertje Pena... Eindelijk! Eindelijk! Eindelijk!
Nu eindigde de dag in uitbundigheid. Mijn broer had vanalles meegenomen uit Finland. En ik had vanalles gebakken om het heel gezellig te maken en we dronken allemaal Engelse thee. Albert drinkt zijn thee tegenwoordig heel sterk en met melk erin. Geleerd in Northolt zegt hij.

[Rereformed]

Op donderdag 7 juli 1979 ving één van de heerlijkste zomers uit mijn leven aan. Ik had daar vantevoren geen enkel idee van, maar was enkel vol benauwdheid: we hadden geen plek om te wonen, noch een baantje om wat te verdienen voor het komende jaar.

We kwamen mooi aan op Helsinki Airport, waar je vanaf het eerste moment omgeven wordt door een schone wereld en een zalige rust. De eerste nachten sliepen we bij Satu's oudste zus Anu in Espoo. Op zondag gingen we naar de kerk, we kozen voor Saalem Pentecostal Church, omdat we daar een jonge vrouw genaamd Marja zouden ontmoeten, iemand die twee jaar eerder tegelijkertijd met ons in het Wycliffe Centre was geweest. Marja zei een vriendin te hebben, Helena, die ons misschien zou helpen. Inderdaad maakte zij mij de volgende dag eeuwig dankbaar door haar kleine appartement aan de Munkkiniemi-parkweg voor ons gebruik aan te bieden. Zelf ging ze in de zomer ergens anders heen. En de huur was slechts FIM 422 per maand. Diezelfde dag had Satu nota bene al een baan bij een bejaardentehuis en enkel één dag later moest ik naar het luxe hotel Kalastajatorppa ("De Vissershut"), nota bene gelegen op maar tien minuten lopen, voor een sollicitatiegesprek. Daar was een tuinman nodig. Ik kreeg de baan meteen. Ik verstond niets van het lange gesprek dat Satu had met de werkgever, maar ze vertelde de werkgever vast over mijn ervaring op dit gebied; ik was tenslotte een heel jaar tuinman op de Zuiderhof. Later zei ze me dat ze enkel maar hoefde te zeggen dat ik Nederlander was. Dat scheen voor de tuinman een toverwoord te zijn.

Munkkiniemi is sindsdien de enige plaats in Helsinki waar ik zou willen wonen. Het ligt aan een beschutte baai van de Oostzee, net buiten het centrum van de stad. En alles is er mooi groen. Uiteraard zal ik daar echter nooit komen te wonen, want de appartementen zijn heel duur. Anno 2023: 80 m2, bouwjaar 1954, staat te koop voor 520.000 euro. Een rijtjeshuis van 164 m2 aan de weg waar ik woonde, de Munkkiniemen Puistotie, kost 1.750.000 euro. Er zijn ook veel prachtige vrijstaande woningen in de wijk, maar daarvoor moet je vele miljoenen betalen.

Alles was absoluut ongelooflijk. Kan zoiets gebeuren in het leven! Binnen de kortste keren woonden we in ons eigen mooie kleine appartement, waar alle meubels en accessoires aanwezig waren.
En ik kon niet slechts lopen naar mijn werk door het mooie Munkkiniemi: De straat tussen mijn woning en het luxe hotel heette nota bene Hollantilaisentie, "Hollanderweg". Dus het lot had die naam glimlachend gereserveerd voor mij, wetende dat ik er eens iedere dag de hele straat heen en terug zou lopen! En mijn werkplaats was een van de mooiste plekken die je in Finland kunt vinden. Ik mocht alle zonnige zomerdagen doorbrengen in een prachtig tuinpark, grenzend aan zee, hoe zou een Nederlander zich gelukkiger kunnen voelen! En hoe zou het werk mooier kunnen zijn: de voorman Wegelius kwam maar één keer per week op maandagmorgen uit Hämeenlinna naar het hotel om me instructies te geven over wat ik de komende week zou moeten doen. Ik begreep er vrijwel niets van, maar deed mijn best om te doen alsof ik het allemaal verstond. Je leert om op alles te letten om erachter te komen waar iemand het over heeft, bijvoorbeeld in welke richting zijn hand wees, of ik probeerde een woord dat ik opving te onthouden om later in het woordenboek de betekenis ervan op te zoeken...
De hele week was ik in alle rust mijn eigen werkgever en hoefde van niemand een "perkele!" aan te horen. In vakantieoutfit maaide ik het gras, verwijderde de uitgebloeide petunia's, gaf de bloemenperken water, schoffelde wat en af en toe droomde ik aan de oever, het vers gemaaide gras opsnuivend en kijkend naar plezierboten. Het park was zelfs zo Hollands keurig dat ik soms mijn best moest doen om wat te verzinnen waarmee ik de werkdag kon vullen. Zo verzon ik de paden in het park perfect recht te trekken met een schop en een gespannen touwtje, en elk onkruidje dat zich op de paden liet zien te verwijderen. Wegelius kwam op een maandag weer eens kijken en was stomverbaasd, want hiertoe had hij nooit opdracht gegeven. Hij lachte tevreden en ik hoorde het woord "Versailles" voorbijgaan. Ik had vaak het gevoel dat het niet uitmaakte te verstaan wat hij allemaal tegen me zei, omdat ik best wel begrijp hoe je een park mooi houdt. Wegelius dacht nu waarschijnlijk hetzelfde... Hij bracht vaak nieuwe snijbloemen mee, die in het hotel ergens een mooie plek kregen en soms nam hij een kapotte grasmaaier mee om die te laten repareren. Daar had ik geen enkel verstand van.
Ik kwam helemaal tot leven en voelde me de hele zomer gelukkig.

Zaterdag 21.7.1979
Je staat op het punt om weer aan het werk te gaan. Ik besteed de vrije dag door mijn taalcursus Engels weer te vervolgen. Hoewel het nog heel vroege morgen is, heb ik al veel gestudeerd.
Rakkaani, ik voel me gelukkig hier in Finland. Alles is hier zo mooi, alles is hier zo menselijk, zo harmonieus en vredig. De Finse cultuur voelt voor mij aan als heel bijzonder en persoonlijk, en eigenzinnig. Zoals bijvoorbeeld deze keramische wandtegels in onze woning. Het is iets typisch Fins.
En dan die paradijselijke werkplek van mij. Een klein stukje wonderland midden in de grootste stad van Finland. Godzijdank mag ik daar zijn.

Zaterdag 11.8.1979
Ik moest even kijken welke dag het is. Het besef van tijd had ik even verloren. Nog een maand dit heerlijke leven! We hebben allebei genoten van deze tijd. Het maakt me blij als ik zie hoe leuk jij het vindt om in Finland te zijn. Je bent op slag gelukkig: Je plukt graag bessen, gaat om met mensen, geniet van de natuur, je lacht en speelt. Het leven voelt nu zo goed. Mijn werkplek is fantastisch, het leven hier is heerlijk, geen stress, geen problemen. Het geld lijkt maar binnen te stromen.
Vandaag ben ik weer alleen. Ik moet studeren. Aan de ene kant wil ik het ook, maar aan de andere kant voel ik het aan als 'moeten'. Maar het fijne van hier studeren is dat ik geen enkele stress voel. Ik heb ons appartement ook schoongemaakt. Het werd tijd!
Ik merkte op dat ik allemaal nieuwe gedachten krijg...ik droom tegenwoordig over hoe heerlijk het zou zijn om een comfortabel leven te hebben...ik zou deze zomer altijd willen voortzetten. Als ik op straat loop, kies ik soms een mooi uitziende auto voor mezelf, of een prachtig huis om in te wonen. Wat zou het mooi zijn om je eigen huis te hebben, ergens aan een meer; mijn eigen sauna, en de natuur rondom... Ik zou een hele bibliotheek met boeken willen kopen. Eens wil ik ook mijn eigen piano kopen.

Onlangs las ik een boek genaamd 'The Problem of Doing Your Own Thing', waarin mij geleerd werd dat het belangrijkste in het leven is Gods wil te doen. Tsja, al heb ik nu helemaal niets, ik voel me gelukkig. Ik weet best dat materiële dingen maar voor een klein moment gelukkig maken. Een tijdje later is het 'je gewone leven geworden' en merk je het niet eens meer op. Toen we even in het blokhutje van je ouders woonden was dat best leuk voor even, maar al gauw maakte ik kennis met de andere kant van de medaille: geïsoleerd, eenzaam, niets te doen. Trouwens, een gemakkelijk leven doet je niet groeien, maakt je niet volwassener. Ik heb uitdagingen nodig.
Maar ik hoop dat God al die mooie maar onbelangrijke dingen ons toch een keer zal geven. Haha.

Ik weet best dat ik nog zoveel te leren heb in het leven. Ik schaam me ervoor wanneer ik me realiseer hoe weinig ik van God hou, van jou, van andere mensen. Gelukkig is elke dag een kans om er weer opnieuw mee te beginnen. God, doe uw werk in mij. Maak van mij wat. En bedankt voor het leven dat U mij geeft.

[Rereformed]

Op een dag was ik vroeg in de ochtend in Kalastajatorppa aan het harken en ik genoot van de nog frisse zomerlucht en de ochtendzon. Een gentleman die net zijn ontbijt had gegeten, kwam het hotel uit en begon de trap een paar keer op en neer te lopen. Daarna bleef hij even staan kijken naar de uitnodigende prachtige omgeving en maakte zich klaar om te gaan joggen in het park. Bij mij aangekomen stopte hij en begon in het Fins tegen me te praten. Ik werd nerveus, maar kalmeerde meteen toen ik er achter kwam dat het een veilig onderwerp was: het mooie weer. Het lukte me zelfs de juiste woorden terug te zeggen: 'Niin, minäkin nautin tästä säästä." Maar de man zette zijn gesprek maar voort. Ik wist allang niet meer waar hij het nu over had. Ik knikte af en toe en gaf als commentaar dan weer een "juu" dan weer een "joo" of een "niin", zoals de Finnen doen. Het was een lang verhaal...Toen hoorde ik een catastrofale zin, want die begon met "Onko niin, että...?" "Is het waar dat...?", waarop ik enkel "ja" of "nee" op zou kunnen antwoorden. Ik koos maar voor "ja" omdat het zo'n mooie dag was. Eindelijk begon hij minder spraakzaam te worden en bewoog zich een beetje alsof hij zijn reis wilde voortzetten. Keek hij me een beetje vreemd aan? Maar nee, er kwam weer een nieuw onderwerp van gesprek. Ik was nu helemaal in de war en herkende geen enkel woord meer. Maar ik lachte mee wanneer ik hem zag lachen. Toen hief hij zijn hand op, klopte me op de arm en vervolgde opgewekt zijn weg. Duidelijk tevreden en glimlachend. Ik was er vrij zeker van dat hij niets vreemds aan me had opgemerkt, en ik lachte erom dat het in Finland echt niet nodig is je mond open te doen.

Een andere leuke practical joke gebeurde toen ik op een hete dag, vlak voor het einde van mijn werkdag, drie mannen zag zonnebaden op het gras. Mijn taak was om de Finnish design ligbedden waarop ze lagen terug te sjouwen naar de plek waar toe behoorden, binnen naast het overdekte zwembad. Aangezien ik bijna naar huis ging, vroeg ik hen of ze zo aardig wilden zijn om die zelf terug te brengen. De mannen keken me stomverbaasd aan. Toen grijnsde een van hen en zei tegen de anderen: "Wat bazelt dat ventje nou in dat brabbeltaaltje van hem" en de anderen lachten, ook ik, zij het als een boer met kiespijn. De taal waarin het gezegd werd was heel plat Rotturdams. Ik antwoordde hem op de manier van Jeeves tegen Bertie Wooster in zo keurig mogelijk uitgesproken literair Nederlands: 'Ah, u heren bent uit Nederland. Ik verzocht u vriendelijk of u de ligstoelen na uw verkwikkende rust weer naar binnen kunt brengen. Dat is namelijk mijn taak, maar mijn werkdag zit er op. Ik wens u verder een heel prettige vakantie toe hier in Finland." De mannen waren met stomheid geslagen en ik merkte dat de man die me zo onbeleefd had uitgelachen zich opgelaten voelde. Een van hen lukte het uit te spreken.."U...u...spreekt Nederlands!" "Jawel", antwoordde ik, "Dit is niet voor niets het duurste hotel van Finland. Hier in hotel Kalastajatorppa ligt de focus echt op topservice en moet elke medewerker een vreemde taal leren. Ik heb voor het Nederlands gekozen omdat er hier geen anderen waren die dat machtig waren en Nederlanders komen hier best vaak." Ik begon echt van deze theatervoorstelling te genieten en het was moeilijk om het spelletje serieus door te spelen en niet in lachen uit te barsten. Het lukte me zelfs om af en toe een klein taalfoutje te maken of te zoeken naar het juiste woord, omwille van de geloofwaardigheid. Ik vond het heel leuk dat ze zo eenvoudig waren dat ze geloofden wat ik zei. Ik testte het uit en vertelde over beren en wolven in de Finse bossen. Toen ze vroegen of ze gevaarlijk waren antwoordde ik: "Een Finse man kan met zijn blote handen zowel beren als wolven aan, maar Finse vrouwen nemen voor de zekerheid altijd een scherp mes mee als ze het bos in gaan". Daarna werd de Finse winter behandeld en vertelde ik ze dat er dan wel twee meter sneeuw ligt en het wel 40 graden vriest. "Maar Finnen lachen erom".
De mannen vroegen hoe ze een mooie blonde Finse vrouw kunnen versieren. "Tsja", zei ik met het oog op wraak, maar lachend, "daarvoor moet je je gedragen als een gentleman met de beste manieren, kleding en spraak. En je moet vooral nooit de spot met ze drijven."

[Rereformed]

Woensdag 12.9.1979
Vandaag begon de dag met zo'n storm aan de zeekust dat mijn oren al na twee minuten werken pijn deden. En nu regent het ook nog flink. Dus ging ik maar naar binnen en begon ik te schrijven. Misschien is het in de middag weer mogelijk om iets te ondernemen. Er is zowiezo niet veel meer te doen, de zomer is voorbij. Nog maar twee dagen. Dan gaan we naar Satu's ouders.
Daarna begint het stilaan tijd te worden om weer naar dat Grote Brittannië te vertrekken. ik heb zo genoten van hier te zijn maar gek genoeg vind ik het stilaan leuk worden om daarheen weer terug te gaan...Het is een echte zegen om veel te kunnen reizen en een leven vol afwisseling te leiden!
Ik hoop met kerst weer naar Nederland te kunnen gaan. Ik zou er nu al heen willen...ik voel heimwee. Een paar dagen geleden kregen we een ansichtkaart uit Haarlem, vol met kleine beelden van de oude stad, en ik werd overstelpt door heimwee. Nederland is zo'n gezellig land! Mijn op één na oudste broer in Alkmaar nodigde ons uit, en bij mijn ouders kunnen we zijn. Ik zou je zo graag kennis willen laten maken met mijn geboorteland, mijn kleine vaderland dat zo tjokvol van bezienswaardigheden is.

Mijn vader stuurde mij een artikel uit een Nederlandse krant waarin over Finse mode wordt gesproken:

13.08.1979
Mode: Finse kleding heeft veel bont, maar vooral katoen.

Het is duidelijk dat Finland een groeiende macht is in de kledingindustrie. Net als andere Scandinavische landen. Scandinavische kleding kenmerkt zich door tegelijkertijd zowel erg praktisch als mooi te zijn. Vroeger produceerden die landen vooral traditionele kostuums en handwerk; hopelijk houden ze daar ook nog niet mee op.
Wat Finland betreft, als je de kans krijgt om door de straten van Helsinki te lopen, zul je zeker versteld staan, niet alleen van het feit dat alles zo onmogelijk schoon is - nergens hondenpoep - maar ook van het feit dat overal zeer vakkundig ingerichte etalages je naar binnen lokken. Winkelen is tegenwoordig iets makkelijker geworden, want KLM heeft onlangs een rechtstreekse vlucht naar Helsinki geopend. Het is natuurlijk nog steeds duur, vooral omdat de prijzen in de winkels van Helsinki niet echt concurreren met de rest van de wereld.
Finland is gespecialiseerd in bont, suède en katoen. Vooral katoenen kleding is erg mooi. Zijdezacht en bijna zonder rimpels. Als wij Nederlanders iets van katoen kopen, denken we aan iets hards. Maar als je een Finse katoenen rok ziet, begin je te twijfelen of het wel echt katoen is. Het bont is ook geweldig... Friitala is het bekendste merk in de leerindustrie. Fins leer is ongelooflijk zacht. Leren jassen worden met grote zorg gemaakt. Sommige zijn gemaakt van talloze aan elkaar genaaide reepjes leer, het eindresultaat is bijzonder geslaagd.
Onder kledingontwerpers is Marimekko ook in Nederland niet echt onbekend. Alle ontwerpen zijn rustig en vooral praktisch. Praktisch, d.w.z. zonder extra onnodige versieringen, zonder franje, is een typisch Finse eigenschap. Ook Vuokko volgt die lijn. Zij zegt: "Kleding moet vooral comfortabel zijn om te dragen; daar is het voor gemaakt". Zij zoekt altijd specifiek naar natuurlijke materialen. Een van de vele ontwerpers van Marimekko is Liisa Suvanto, die veel in het zwart doet, wat zij de mooiste 'kleur' ​​vindt. Zij houdt ook van komma's en punten. En natuurlijk de Finse natuur, die een bron van inspiratie is voor alle ontwerpers.
In Finse musea kun je nog sieraden uit de Vikingtijd zien. Ze worden tegenwoordig gekopieerd in goud, zilver of brons; niet goedkoop natuurlijk, maar wel waardevol en uniek. Finse kunstenaars maken ook hun eigen sieraden. Finse meubelen en Fins glaswerk zijn ook overal bekend. Glasproducten zijn echt artistiek en handgemaakt.
Als je door de winkelstraten van Helsinki loopt, moet je jezelf constant tegenhouden om wat te kopen. Er is zoveel dat aantrekt. Lapse rendierleren schoenen of bontmutsen. Ook allerlei nieuwe 'kwaliteitsouvenirs'. Net als in Nederland is het niet eenvoudig om nieuwe, onbekende souvenirs te verkopen. Toeristen willen altijd alleen maar klompen en Delfts blauw porselein uit Holland.
Wat me vooral opviel was de mooie en zeer blanke huid van Finse vrouwen. Komt dat door de sauna of de schone lucht?

[Rereformed]

De laatste twee weken van september brachten we door bij Satu's ouders. Toen ik weer in dat houten huisje zat, wat men in Finland een oma'shuisje noemt, begonnen mijn vingers te jeuken om verbeteringen aan te brengen, reparaties te doen en dingen een opknapbeurt te geven. Met ons beetje geld kochten we voor oma een strookje keukenwandtegeljes. Oma was enthousiast en vroeg of we de muren konden schilderen. Dit veranderde het uiterlijk van het huisje volledig en het duurde niet lang voordat opa zijn eigen kamer ook netter wilde hebben. Satu waste elke dag vloermatten en het houten plafond van het huis.
Ergens uit de bergkamer kwam dikke glimmende olieverf tevoorschijn, waarmee ik meubels kon schilderen. Ik mengde een beetje witte verf die ik in de hoek vond om twee tinten te maken.
Rondom de oven was alles zwart. Daar moest vreselijk op geboend worden voordat het steen van de schoorsteen geverfd kon worden. Ik genoot van het zien van oma's blije ogen. De bakstenen van de oven moesten rood worden geverfd en de voegen moesten worden geverfd met dunne witte strepen. Dat was een heel trage klus, want het was bijna kunstschilderen. Maar ik genoot omdat ik steeds zag hoe enthousiast de bewoners van het huisje alles volgden. Soms letten ze veel te goed op, en vielen ze me constant lastig door me te vertellen hoe het precies moest, wat niet, en wat weer anders, en hoe het beter gedaan kon worden...
De buitenhal was vreselijk tochtig en ik probeerde de kieren dicht te krijgen. De buitendeur was ook in een erbarmelijke staat, en ik voorzag die van een nieuwe houtbedekking, waarna ik de deur mooi schilderde.
Heel leuk en spannend was om uit het bos naar de dorpswinkel te fietsen om verf, spijkers, planken en dergelijke zaken op te halen. Ik probeerde me te redden in het Fins en leerde van tevoren de woorden van zaken die ik nodig had. Ik kreeg te horen dat ik het gesprek van het hele dorp was geworden. "Een arm bosmeisje trouwde met een knappe heel rijke buitenlander..."
Satu's vader gedroeg zich weer wonderlijk. Hij was opeens boos op ons, om de een of andere onduidelijke reden. Eens, toen ik 's avonds helemaal uitgeput was van het werk, maar ik met m'n laatste krachten een muur probeerde af te schilderen, hield hij boos een preek tegen ons waar geen eind aan kwam. Ik kreeg de samenvatting dat hij ons beschuldigde. Hij zei wel te weten waarom we zo'n grote renovatie hadden gedaan: zodat we na hun dood veel geld kunnen krijgen voor dat huisje. Ik vond het moeilijk om deze idiotie te slikken. Niemand van de nieuwe generatie gaf een cent voor die ouwe armoedige naoorlogse troep. Maar Satu en haar moeder lieten me constant weten dat ik helemaal nergens op moet reageren. Dat zou het alleen maar erger maken.

De volgende dag moest ik met Satu de zolder schoonmaken. Satu vond daar stapels kranten van vele jaren en bracht die met moeite naar een soort vuilnisbelt, ergens diep in het bos. Maar toen haar vader daar achter kwam werd hij vreselijk boos. Ze waren duidelijk belangrijk voor hem, ook al kwam hij al jaren niet meer op die zolder. We susten de zaak door te zeggen die kranten meteen weer terug te halen. Maar zijn boosheid hield niet op. Ik schrok van de manier waarop hij zijn dochter Satu behandelde. Ze was voor hem een goedkope slavin en hij trad op als een brutale slaveneigenaar. Dit soort krankzinnig gedrag was iets totaal nieuws in mijn leven. Ik was bang dat hij gewelddadig zou worden, omdat ik daarover zo vaak verhalen aangehoord had. En op het moment dat hij op een meter afstand van mijn lieve vrouw in haar gezicht zijn tirade afleverde, werd ik boos op hem. Hoewel ik maar een beetje Fins sprak en daarom meestal altijd stil was geweest, deed ik opeens mijn mond open en zei slechts een paar woorden tegen hem: "Jij bent helemaal geen christen, ook al heb je daar vaak je mond vol van".

Dat was zonder twijfel het ergste wat ik maar had kunnen zeggen. Opa, die voorheen niet boos op me kon worden omdat ik niets kon zeggen en altijd behulpzaam en lief en aardig was, bevond zich nu in een geheel nieuwe situatie. Hij had ooit gezegd dat er geen andere schoonzoon zo slim en goed was als ik (alle anderen waren volgen hem lui), maar nu was hij zo gekrenkt dat hij kon zeggen dat geen enkele andere schoonzoon hem ooit zo diep beledigd had... Hij was extreem boos en zei dat we moesten inpakken en morgen onmiddellijk moesten vertrekken.
Ik vroeg Satu om de vertaling, want ik kon het niet verstaan. Omdat ik er toch niet veel van verstond, besefte ik de ernst van de situatie ook niet zo erg. De Finse woorden deden me letterlijk geen enkele pijn. En wat mij betreft zouden we niet eens op de volgende morgen hoeven wachten. Laat de nieuwe heldere, schone en mooie muren en glimmende meubels na ons vertrek maar nog lange tijd in zijn duisternis schijnen... Satu drong er bij me op excuses aan te bieden, want dat zou de enige manier zijn om dingen op te lossen. Maar ik zei dat ik hem gewoon de waarheid aanzei. Uiteindelijk begreep ik dat ik het omwille van haar moest doen. Vader kalmeerde verbazend snel en de opknapwerkzaamheden werden rustig nog dagenlang voortgezet, ook de kasten werden nog geschilderd. Toen we vertrokken lieten we het huisje in uitstekende staat achter.