Yes we can!

[Victor Onrust]

Het stellen van een juiste vraag is een hele toer. Veel vragen zijn onbeantwoordbaar of leiden tot een onbeslisbare discussie.

Ik wil proberen de kern van de vorige discussie te analyseren en te kijken of we tot een soort eensluidend antwoord kunnen komen. Voordat het zover is zullen we het al over heel wat voorafgaande vooronderstellingen eens moeten zijn.

Fred Neerhoff begint met:

Wim Aalten, je zegt te gaan voor een samenleving zonder religie.
(1) Maar hoe zou zo'n samenleving tot stand moeten komen?
(2) En is het niet zo dat religie niets anders is dan een diep menselijke behoefte tot zingeving?

Dat zijn twee vragen waarvan de tweede al een soort retorische ontkenning van de mogelijkheid van een positief antwoord op de eerste insluit.
Het tweede vat ik dan ook op als stelling. die ook al weer uit twee stappen bestaat:
a. Er bestaat zoiets als een diep menselijke behoefte tot zingeving.
b. Religie is niets anders dan dat.

Wat 2a betreft: Vooropgesteld dat "diep menselijk" niet gelezen wordt als een biologische eigenschap maar als een basisonderdeel van het functioneren van het menselijk bewustzijn bestaat daar weinig twijfel over.

Wat 2b betreft (en zo is het in de discussie bij dat topic ook opgemerkt) is religie niet "niets anders dan dat", maar een van de mogelijke antwoorden op die behoefte. In het vervolg op die discussie probeert de steller van de vraag nog "religie" in te wisselen voor "religiositeit". Dit woord heeft niet zoals gedacht een erg veel bredere en minder godsdienstige betekenis, maar duidt er op dat, ook omdat de vragensteller het gelijkwaardig maakt aan "de waarde van muziek", hij het vooral over het mystieke, of laten we zeggen het nonverbale ondergaan van religieuze (of muzikale- of schoonheids-) gevoelens heeft. Dat is al weer heel wat anders want deze ervaringen zijn juist buitentalig en brengen het bewustzijn in verwarring: Het bewustzijn ziet deze directere ervaringen van de wereld als "hoger" en ook wel "beter". Er bestaat dan ook de neiging om ze toe te schrijven aan iets hogers: een van de manieren om religie uit te vinden. Die verwordt tot georganiseerde godsdiensten naarmate zich meer lieden opwerpen die deze ervaringen in een godsdienstige connotatie weten te manipuleren. Uiteindelijk kan dit leiden tot godsdienstigheden of aanverwant gezweef waarin zingeving het streven naar het beleven van het onbeschrijfelijke wordt: de mystiek. (Noot: aanbevelenswaardig boek: F.Staal, Exploring Mysticism). Ofwel: het "één worden met de wereld" door te leren hoe je je talige bewustzijn even aan de kant kunt zetten. Ook wel: "het verstand op nul zetten" genaamd. Natuurlijk bestaat er geen enkel bezwaar tegen het ondergaan van deze roes. Zolang men maar (naderhand) blijft beseffen wat het is. En men er niet verslaafd aan raakt.

Na deze voorzorgen lijkt me dat het duidelijker wordt hoe we de vraag "Hoe zou een samenleving zonder religie tot stand moeten komen?" moeten benaderen. Allereerst nog de er aan voorafgaande vraag: "Kan zo'n samenleving tot stand komen?". Het theoretische antwoord lijkt me zonder meer "ja".

Er is geen enkele reden om aan te nemen dat er geen betere of op zijn minst gelijkwaardige niet-religieuze zingevingsmechanismen kunnen bestaan en dat er dus een samenleving zou kunnen bestaan met individuen die alleen met die mechanismen functioneren. Het praktische antwoord is voorlopig nee. De weg er naar toe lijkt moeilijk begaanbaar. Vermoedelijk zal het niet als een bliksemschicht bij een of andere profeet in de hersens slaan. Maar met een hoop vallen en opstaan geleerd moeten worden. Dit is dan het antwoord op de vraag "hoe moet zo'n samenleving tot stand komen": Doordat een groep mensen hier gezamenlijk aan werkt en daarna het resultaat op één of andere wijze verkondigt. Eén ding is daarbij alvast duidelijk. Het in discussie gaan over god of godsdienst met gelovigen zoals bijvoorbeeld Dawkins dat doet is een uitzichtloze weg. Met zo'n discussie wordt geen enkel recht gedaan aan de behoefte aan zingeving. Men probeert een lamme zijn stok af te pakken zonder hem te leren lopen. Daaraan wordt ook op dit forum veel tijd verspild.

Verder is het een mooie uitdaging, dat ben ik volledig met Wim Aalten eens.

[Wim Aalten]

Victor,
ik lees dit stuk met belangstelling. Kan een interessante discussie worden. Helaas moet ik de rest van de dag elders aanwezig zijn. Maar ik kom hier zeker op terug.