De empirie voor waar nemen
Peter van Velzen schreef: ↑29 mei 2023 17:00
Ik beweer al enige tijd in allerlei discussies, dat waarheid slechts kan worden geverifieerd of gefalsificeerd door WAARnemingen. Iets dat (amateur) Filosofen maar niet lijken te accepteren, Maar voor een empiricist (en dat zijn vrijwel alle wetenschappelijke onderzoekers) is dat gewoon vanzelfsprekend.
Ah, die goede oude empirie.
Dat eerste, daar zit wel wat in. Dat tweede klinkt alsof je niet op de hoogte bent van de filosofie die zich na Kant (met name rondom Husserl, die dan ook bekend staat om zijn onbekendheid) ontwikkeld heeft.
Dat laatste echter: “Maar voor een empirist (en dat zijn vrijwel alle wetenschappelijke onderzoekers) is dat gewoon vanzelfsprekend.” lijkt me tamelijk naïef en simplistisch. Een beetje van het niveau: “de koning moet het wel bij het rechte eind hebben, want anders zou God hem geen koning laten zijn.” De logica is misschien wel sluitend, en er zit zeker een kern van waarheid in, maar je moet een misschien wel iets te grote dosis kinderlijkheid in je hebben om met zoiets genoegen te kunnen nemen.
Neem nu de Aarde onder onze voeten. De waarneming zegt dat die plat is. Maar de heren wetenschappers vertelllen ons dat het niet zo is.
Wat is waar? De waar-neming, of wat wij te horen krijgen?
In dit geval, zoals in de meeste, het laatste. Je spreekt je eigen zintuigen tegen, ten behoeve van een maatschappelijk voorschrift, niet geheel verschillend (behoorlijk verschillend, maar niet volledig) van de wijze waarop een religieuze fanaticus dat doet.
Dit tegenspreken van de empirie is voor de wetenschapper, gelijk ons allen, aan de orde van de dag.
Laat ons het woord waar-nemen eens wat verder ontleden, om te kijken waar dit nu eigenlijk om te doen is. Laat ons twee zaken goed scheiden:
1) Waarnemen, iets voor waar nemen, inderdaad met de nadruk op waar, zoals je dat zelf doet, met je eigen zintuigen. Je gebruikt je zintuigen, je ervaart iets, je ziet iets, in de figuurlijke zin van het woord, als in “en God zag dat het goed was”.
2) Daarnaast hebben we ook het vertrouwen in anderen, die ons mededelen wat zij waarnemen, voor waar nemen. Ook dat doe je zelf, maar deze handeling is geen waarnemen als in 1). Het is een vertrouwen-op, en een napraten-van.
Beide zijn nodig. Beide zijn onontbeerlijk, beide zijn van de allerhoogste rang, maar het zijn wel twee heel erg verschillende zaken. Laten we ze goed uit elkaar houden!
Door de waar-nemingen van anderen, die ons immers enkel bereiken via de verhaaltjes die zij ons daar over vertellen, samen op een hoop te gooien met de waar-nemingen die we zelf doen, komt verwarring in het spel. Hoe weet jij nou hoe zij tot hun uitspraak kwamen? Misschien was hun waar-neming een visioen? In de meeste gevallen spreken de mensen die wij napraten helemaal niet over hun eigen waar-neming, maar praten zij op hun beurt simpelweg nog weer andere mensen na, die fouten kunnen maken, en machines, die kunnen malfunctioneren, etc., etc. Wat anderen ons vertellen verschilt fundamenteel van de eigen waar-nemingen.
De wetenschapper leest iets op zijn schermpje. Is dat een waarneming? Het is met name een vertrouwen, een geloof in het correct functioneren van het systeem waarin deze data geproduceerd wordt. De mening die hij verkondigt is niet zozeer zijn mening, maar veel meer die van de velen die hebben bijgedragen aan de productie van het apparaat dat aan het schermpje gekoppeld is. Welbeschouwd hebben we het hier over de waarneming van deze groep producenten, niet van de wetenschapper die het schermpje leest, laat staan van ons, de luisteraar.
Nee, wat je zelf waarneemt is een waar-neming. Of wat anderen waarnemen ook waar-nemingen zijn, of gezwets, dat kunnen we eigenlijk maar op één manier controleren – door het zelf waar te nemen. Kan dat niet, dan hebben we het dus over geloof, aanname, veronderstelling.
En, nogmaals, we kunnen niet zonder. Maar ik denk wel dat door een streng scheiden van de waar-neming aan de ene kant, en de verhaaltjes die anderen ons vertellen over wat zij al dan niet zouden hebben waar-genomen aan de andere, enorme hoeveelheden denkfouten voorkomen kunnen worden.
Ik denk dat ze samen op een hoop gooien en roeren totdat je het verschil niet meer ziet, het recept is voor de zelfmisleiding en het zelfbedrog dat in onze wereld dagelijks aan de orde is.
Kierkegaard schreef:
In de wereld van de geest wordt enkel hij bedrogen, die zichzelf bedriegt.
