n.a.v. de aankondiging van een verhandeling over het beustzijn die hedenmiddag (dat was 27 april) in de VU zou worden gehouden plaatste Heeck. De volgende Quote
onbekend schreef:
Minority Report, based on a Philip K. Dick story, grapples with the classic philosophical problems of free will. Do human beings have free will, or do physical laws determine our destinies? How can the novelty of free choice truly exist in a universe organized with such clock-like regularity? These questions have intrigued and annoyed contemplative folks for millennia, and have provided the raw material for weighty philosophical treatises and science fiction movies alike. Yet, after centuries of debate, the definitive answers to the free will dilemma have yet to lye discovered. Is this problem, as some philosophers have maintained, ultimately beyond human understanding?
Perhaps we need to take a new, closer look at the problem and its history. We may be able to identify conceptual flaws in the logic of many free-will arguments. More important, we may be able to find fruitful parallels between the apparent puzzles at the center of the free will debate and other difficult philosophical puzzles, such as the motion paradoxes of Zeno. Such an inquiry may yield insights relevant to the historical problem of free will and its possible solution.
(Omdat mijn vrouw de computer bezet hield is het inmiddels 28 april)
Blijkbaar blijft het onderwerp nog steeds mensen boeien. Ik blijf me echter afvragen wat men precies bedoeld met “vrije wil”? Vrij van wat? Vrijheid is relatief. Buiten de gevangengis is men vrijer dan daarbuiten, maar misschien heerst daarbuiten ook wel een dictatuur, of een vreemde bezetter. Zijn die verjaagd, dan is er wel weer iets anders dat de vrijheid beperkt.
In verband met vrije wil wordt de term “determinsme” veel genoemd. Een vrije wil zou daarmee in strijd zijn. In principe kan echter ook een robot met volkomen determinstisch gedrag “vrij” of “onvrij” zijn. Als je de Robot in een doos stopt waar hij amper in past, zal hij een ander gedrag vertonen dan wanneer je hem op een groot plein laat opereren, In het tweede geval heeft de robot meer “vrijheid”.
Eigenaardig genoeg wordt vaak verondersteld, dat moreel gedrag niet zou kunnen zonder “vrije wil”, maar moreel gedrag vereist nu juist dat we onze vrijheid beperken, tot hetgeen moreel toelaatbaar is. Het vereist een onvrije wil, n.l. De wil om moreel te handelen.
Wellicht denkt men aan “toerekeningsvatbaarheid”. Als ons gedrag deterministisch bepaald is – zo denkt men wellicht? – zijn onze misdaden ons niet aan te rekenen. Ook dat lijkt me niet juist. Juist iemand met een geheel vrije wil kun je niet zinvol belonen of straffen. De bedoeling van beloning of straf is immers om iemands gedrag te corrigeren. Weten dat het gedrag beloond zal worden, leidt – vrij voorspelbaar, dus enigzins deterministisch – tot het vaker vertonen van dat gedrag. Weten dat het gedrag gestraft zal worden leidt – vrij voorspelbaar, dus enigzins deterministisch – tot het minder vaak vertonen van het gedrag.
Een misdadiger die een wil heeft geheel vrij van mogelijke beloning of straf kun je niet zinvol straffen. Wel kun je evenzogoed besluiten hem of haar voorgoed op te sluiten, maar dat is niet zozeer als straf bedoeld, maar als voorzorgsmaatregel. Je zorgt er voor dat hij het kwalijke gedrag niet kàn herhalen. (Ook heel deterministisch). Opvoedkundige straf, vereist wel fysieke vrijheid, maar absoluut geen vrije wil!
Mijns inziens staat het ons niet vrij om “om het even wat” te willen. Wel kunnen we en moeten we soms een keuze maken, uit de verschillende dingen die we willen, omdat je nu eenmaal niet alles kan krijgen wat je wilt. Of dat proces nu deterministisch verloopt of niet. Morele waarden kunnen er onderdeel van uitmaken.
Wat verstaat U onder “vrije wil” ?
](./images/smilies/eusa_wall.gif "Brick wall"){kind=small}
