siger schreef:Ik weet er verder weinig van, maar het lijkt me een veel voorkomend verschijnsel, althans ten westen van de Indus, dat profeten (Mozes, Zoroaster, Ezra, Jezus, Mohammed...) niet rechtsreeks een nieuwe godsdienst stichten. Het standaard proces zou kunnen zijn: een profeet leidt een sociale beweging, sterft, er ontstaan mythen over hem, en een tempeloppositie of -afscheuring recupereert die mythen, breidt er een oorsprongverhaal aan en er is weer een nieuwe godsdienst bij. Maar ik weet er verder weinig van.
Zoals je het in een notendop hier samenvat lijkt mij na ruime studie van dit onderwerp ook de meest waarschijnlijke gang van zaken. Maar het interessante is dat de mythevorming (de helenistische Christuscultus die we in Paulus tegenkomen) in meer of mindere mate eerst een onafhankelijk bestaan heeft geleid, en dat die cultus op een gegeven moment verbonden en vervlochten werd met een Jezusbeweging die was ontstaan als gevolg van een charismatische apocalyptische Galilese prediker, waaraan oorspronkelijk hoogstwaarschijnlijk de elementen van de Christusmythe ontbrak.
Recentelijk las ik (het imo werkelijk sublieme) zojuist verschenen nieuwste boek van G.A. Wells
Cutting Jesus Down to Size. Deze bijbelvorser is zijn leven lang bezig geweest met deze materie en stond zo'n 30-40 jaar geleden ook de Jezus-mythe voor. Uiteindelijk wijzigde hij zijn zienswijze en sinds de 90-er jaren is hij van mening dat het waarschijnlijker is dat er aan de basis van het evangelie ook een historische galilese apocalyptische prediker staat.
Hij schrijft het volgende:
George Albert Wells schreef:When I first addressed these problems, more than 30 years ago, it seemed to me that, because the earliest Christian references to Jesus are so vague, the gospel Jesus could be no more than a mythical expansion of this obscure figure. But from the mid-1990s I became persuaded that many of the gospel traditions are too specific in their references to time, place and circumstances to have developed in such a short time from no other basis, and are better understood as traceable to the activity of a Galilean preacher of the early first century, the personage represented in Q (the inferred non-Marcan source, non-extant, common to Matthew and Luke), which may be even earlier than the Paulines. This is the position I have argued in my books of 1996, 1999 and 2004, although the first two of these -The Jesus Legend and The Jesus Myth- may mislead potential readers into supposing that I still denied the historicity of the gospel Jesus. These titles were chosen because I regarded (and still do regard) the virgin birth, much in the Galilean ministry, the crucifiction around AD 30 under Pilate, and the resurrection as legendary.
What we have in the gospels is surely a fusion of two originally quite independent streams of tradition, namely, as Bultmann a good while ago (1963) intimated, "the union of the Hellenistic kerygma about Christ whose essential content consists of the Christ-myth as we learn it from Paul, ...with the tradition of the story of Jesus". The Galilean preacher of the first century who had met with rejection, and the supernatural personage of the early epistles, who sojourned briefly on Earth and then, rejected, returned to heaven, have been condensed into one. The preacher has been given a salvific death and resurrection, and these have been set not in an unspecified past (as in Paul's epistles) but in a historical context consonant with the Galilean preaching. The fusion of the two figures will have been facilitated by the fact that both owe quite a lot of their substance in the documents to ideas very important in the Jewish Wisdom literature.
I regard it as of the utmost importance to keep in mind that, prior to their fusion in the gospels, the two streams of tradition were quite separate and independent of each other. Because so many endorse Leander Keck's judgment that "today only an eccentric would claim that Jesus never existed", it has become customary to assume that, not merely his historicity, but also the whole historical setting of his life, as given in the gospels, is to be accepted as integral to the early epistles, and that, in consequence "the one indubitable fact of his life is that he was crucified under Pilate's orders". One cannot however impute to the authors of the earliest christian epistles knowledge of and and acceptance of the historical setting of that life given in the gospels.
Deze zienswijze vind ik ook terug in Burton Macks
Who Wrote the New Testament (1996).
Het is belangrijk op te merken dat Doherty's Christus-mythe opvatting in zoverre wijzigen dat men ook een Galilese prediker aan de basis van het christendom ziet (die we terug kunnen vinden in Q) in feite een bijzaak is vergeleken met wat overeind blijft staan: dat de Christus-mythe cultus dus een onafhankelijk en op zichzelf staand bestaan heeft gehad.
Dit is een inzicht dat onmogelijk te krijgen was zolang onze cultuur door en door christelijk was en niemand de bijbel in staat was op zo'n objectieve manier te lezen dat men opmerkte wat eigenlijk zo overduidelijk is bij het lezen van Paulus: de afwezigheid van de historische Jezus. Wells schrijft hier dit over:
George Albert Wells schreef:It is unrealistic to expect from earlier investigators to recognize this problem, something which has been only slowly and painfully achieved in modern times. Indeed, it was not until the early 20th century that some theologians both recognized the gulf between Jesus of the gospels and the Pauline Christ and showed some awareness of its importance for theories of Christian origins.
Wells vervolgt met te overdenken waarom het zo lang duurde en zo'n moeizaam proces was en nog steeds is: het ondermijnt op fundamentele wijze de gehele basis voor het christelijke geloof. Het boek van Wells is een overzicht van de hele geschiedenis van de studie van de bijbel op wetenschappelijke basis, en honderden theologen gaan de revue voorbij. Wells is een voortreffelijke speurneus. Aangaande bovenstaand 'langzaam en pijnlijk' proces de kloof tussen de evangeliën en Paulus te erkennen haalt Wells voorbeelden aan van uitspraken van theologen die goed laten zien waar de schoen wringt:
George Albert Wells schreef:The Toronto theologian S.G. Wilson admits, with characteristic frankness, that "it sometimes seems that the topic is instinctively avoided because to persue it too far leads to profound and disturbing questions about the origin and nature of Christianity" (1984). More recently, the New Testament scholar Bart Ehrman, having noted that "Paul's epistles are in some way more reflective of Christian beginnings than the Gospels", goes on to ask, in view of the discrepancies between the two: "Did the Gospel writers and Paul share the same religion?" He does not venture an answer, but, discreetly addressing his readers, says: "I must leave that for you to decide". He certainly does not underestimate the problem. Ehrman adds that the historian wanting to learn of the historical Jesus will also be not much helped by "the other authors of the New Testament"- a rare acknowledgment that Paul's are not the only New Testament epistles that are so notably silent.
Een historische prediker genaamd Jezus overeind houden houdt echter ook in dat men met de pijnlijke kwestie geconfronteerd wordt dat hij, zoals Albert Scheitzer al honderd jaar geleden duidelijk maakte, slachtoffer was van een apocalyptisch waandenkbeeld. Dit is al een eeuw lang een gigantisch probleem geweest voor theologen om op te lossen. Aan deze kwestie besteedt Wells ook een hoofdstuk. Het is zeer amusant de bespiegelingen van tientallen theologen te volgen. Velen (zelfs radikale theologen zoals Crossan) hebben de historische Jezus geprobeerd hiervan te vrijwaren en alle apocalyptiek op rekening van zijn eerste volgelingen gezet.
En wanneer het duidelijk is dat het gebed van Jezus in Getsemane onmogelijk door een ooggetuige gehoord kan zijn (de evangeliën vermelden dat Jezus zich afzonderde en de discipelen ook nog in slaap vielen) krijgen we natuurlijk van zo'n vrome theoloog te horen dat de discipelen niet meteen insliepen en nog net dichtbij genoeg zaten om de algemene strekking van het gebed te kunnen horen.