Het morele landschap door Sam Harris

[Rereformed]

Mensen, houd toch op over die vertaling; daar is niets mis mee.

should = zouden moeten = behoren = (in dit geval uitdrukkelijk) "moral obligation or duty"

Om het helemaal duidelijk te maken: In het Fins pitäisi

Overigens is het "We weten al hoe hij ethiek beschouwt"

[axxyanus]

Sam Harris maakt duidelijk in zijn boek dat zijn standpunt ingaat tegen de huidige consensus over dit onderwerp of toch dat hij dat zo ziet. Aangezien ik in jouw lezing niets zie staan dat tegen de huidige consensus ingaat, denk ik niet dat ze hier van groot belang is

Zoals ik hierboven opmerkte moet je die consensus zien als het christelijke denken waar hij tegenin wil gaan en daarom een pleidooi houdt om moraal op redelijkheid te willen baseren.
Ik zie niet in waarom Bonjours opmerking niet opgaat.

Nee het gaat om de filosofische consensus die waarden en feiten als verschillende categorieën ziet, Sam Harris wil betogen dat waarden een soort feiten zijn. Hij wil daarmee de Humeaanse notie te lijf gaan dat we uit hoe een situatie is, niet kunnen afleiden hoe de situatie hoort te zijn, het "You can't get an ought from an is". Dat is het idee dat hij wil bestrijden.

[Kevin]

Sam Harris maakt duidelijk in zijn boek dat zijn standpunt ingaat tegen de huidige consensus over dit onderwerp of toch dat hij dat zo ziet. Aangezien ik in jouw lezing niets zie staan dat tegen de huidige consensus ingaat, denk ik niet dat ze hier van groot belang is

Zoals ik hierboven opmerkte moet je die consensus zien als het christelijke denken waar hij tegenin wil gaan en daarom een pleidooi houdt om moraal op redelijkheid te willen baseren.
Ik zie niet in waarom Bonjours opmerking niet opgaat.

Nee het gaat om de filosofische consensus die waarden en feiten als verschillende categorieën ziet, Sam Harris wil betogen dat waarden een soort feiten zijn. Hij wil daarmee de Humeaanse notie te lijf gaan dat we uit hoe een situatie is, niet kunnen afleiden hoe de situatie hoort te zijn, het "You can't get an ought from an is". Dat is het idee dat hij wil bestrijden.

Maar Harris haalt in zijn boek daarvoor een heel simpel voorbeeld aan. Ik ben even de naam kwijt van desbetreffende persoon (heb het boek zelf niet, te lui om te googlen), maar het is een stafmedewerker van Obama die verantwoordelijk is voor het beleid en de president adviseert. Ze ging heel secuur in op het probleem van FMRI bij het ondervragen van verdachten vanwege de schending van privacy. Máár maakte in een ongerelateerd debat duidelijk dat ze dus vind dat vaders die met accuzuur de ogen van hun dochtertjes eruit branden omdat ze willen leren lezen, NIET fout bezig zijn. Hij stelt dat je dat met de wetenschappelijke manier kan bepalen als je er vanuit gaat dat ethiek gaat over welzijn. Onderbuik gevoel zegt al dat deze vaders compleet verkeerd bezig zijn, maar als je gaat kijken wat voor gevolgen hun handelingen effectief hebben, kan je ook nog eens toetsbaar vaststellen dat dit ingaat tegen het welzijn van hun dochtertjes. Welzijn is namelijk prima te definiëren en te toetsen.

Het is dus weldegelijk mogelijk vast te stellen dat uit hoe een bepaalde situatie is, dat er wetenschappelijk gezien een beter altenatief is af te leiden. Máár, niemand is natuurlijk verplicht om dat alternatief na te volgen, tenzij we met z'n allen hebben afgesproken dat het wettelijk strafbaar is, wat we dus in de westerse wereld al lang doen.

[axxyanus]

Once we see that a concern for well-being (defined as deeply and as inclusively as possible) is the only intelligible basis for morality and values, we will see that there must be a science of morality, whether or not we ever succeed in developing it: because the well-being of conscious creatures depends upon how the universe is, altogether.

Hier schijnt Harris toch inderdaad te willen beweren dat er maar één redelijke ("intelligible") ultieme grond is voor de moraal. Maar hij stipt hier niet het dilemma aan dat individueel welzijn soms, of zelfs vaak, in tegenstelling staat tot het welzijn van het grote geheel. Op welke grond kan bepaald worden welk welzijn belangrijker is? Laat hij dat ook nog ergens weten?

Ik vind hem ook op dat punt niet erg duidelijk. Op blz 54 schrijft hij bv het volgende.

Toegegeven, er doen zich echte ethische moeilijkheden voor wanneer we vragen stellen als 'Hoeveel moet ik me gelegen laten aan andermans kinderen? Hoeveel moet ik bereid zijn op te offeren, of hoeveel opoffering moet ik van mijn kinderen eisen om andere mensen in nood te helpen

Hier lijkt hij aan te geven dat voor de beoordeling van gedrag de twee soorten welzijn tegenover elkaar moeten afgewogen worden. Maar dan schrijft hij op blz 127 het volgende:

Het is ook denkbaar dat een wetenschap van het mesnelijk welzijn eventueel misschien wel mogelijk is, maar dat mensen even gelukkig zouden kunnen worden van heel andere 'morele' impulsen. Misschien is er geen verband tussen goed zijn en zich goed voelen — en dus ook niet tussen moreel gedrag (zoals we dat doorgaans opvatten) en subjectief welzijn. In dat geval zouden verkrachters leugenaars en dieven een even diepe voldoening bereiken als de heiligen.

En dit suggereert toch sterk dat het voornamelijk (of zelfs uitsluitend) gaat om hoe je gedrag je eigen welzijn bevordert.

[axxyanus]

Nee het gaat om de filosofische consensus die waarden en feiten als verschillende categorieën ziet, Sam Harris wil betogen dat waarden een soort feiten zijn. Hij wil daarmee de Humeaanse notie te lijf gaan dat we uit hoe een situatie is, niet kunnen afleiden hoe de situatie hoort te zijn, het "You can't get an ought from an is". Dat is het idee dat hij wil bestrijden.

Maar Harris haalt in zijn boek daarvoor een heel simpel voorbeeld aan. Ik ben even de naam kwijt van desbetreffende persoon (heb het boek zelf niet, te lui om te googlen), maar het is een stafmedewerker van Obama die verantwoordelijk is voor het beleid en de president adviseert. Ze ging heel secuur in op het probleem van FMRI bij het ondervragen van verdachten vanwege de schending van privacy. Máár maakte in een ongerelateerd debat duidelijk dat ze dus vind dat vaders die met accuzuur de ogen van hun dochtertjes eruit branden omdat ze willen leren lezen, NIET fout bezig zijn. Hij stelt dat je dat met de wetenschappelijke manier kan bepalen als je er vanuit gaat dat ethiek gaat over welzijn. Onderbuik gevoel zegt al dat deze vaders compleet verkeerd bezig zijn, maar als je gaat kijken wat voor gevolgen hun handelingen effectief hebben, kan je ook nog eens toetsbaar vaststellen dat dit ingaat tegen het welzijn van hun dochtertjes. Welzijn is namelijk prima te definiëren en te toetsen.

Dit soort voorbeelden ondersteunen Sam Harris helemaal niet. Ze illustreren de overtuigingen die hij bestrijdt. In dit geval een redelijk rauwe (en daardoor IMO simplistische) vorm van moreel relativisme. En ik ontken niet dat dit soort van moreel relativisme door bepaalde mensen beleden wordt. Qua uitdieping komt dat niet eens aan de knieën van een inleidend boek zoals Moral Relativism (A short introduction)

Het is dus weldegelijk mogelijk vast te stellen dat uit hoe een bepaalde situatie is, dat er wetenschappelijk gezien een beter altenatief is af te leiden. Máár, niemand is natuurlijk verplicht om dat alternatief na te volgen, tenzij we met z'n allen hebben afgesproken dat het wettelijk strafbaar is, wat we dus in de westerse wereld al lang doen.

Het probleem is niet dat we wetenschappelijk kunnen vaststellen dat er een beter alternatief is. De vraag is welke norm we gebruiken om te bepalen wat beter is. Als het iemands doel is om vast te stellen hoe hij iemand kan martelen en zoveel mogelijk pijn wil veroorzaken met zo weinig mogelijk risico op overlijden, dan kan ook hier wetenschap naar een beter alternatief leiden.

Niemand betwist dat eens we een norm gekozen hebben, we wetenschap kunnen aanwenden op zoek naar situaties met een steeds hogere meting volgens die norm. Het probleem is dat Sam Harris lijkt te beweren dat we wetenschap kunnen gebruiken om te bepalen welke norm we moeten hanteren, terwijl hij in werkelijkheid eerder zijn eigen norm lijkt aan te bieden.

[Kevin]

Sociologie?

[Peter van Velzen]

Nee het gaat om de filosofische consensus die waarden en feiten als verschillende categorieën ziet, Sam Harris wil betogen dat waarden een soort feiten zijn. Hij wil daarmee de Humeaanse notie te lijf gaan dat we uit hoe een situatie is, niet kunnen afleiden hoe de situatie hoort te zijn, het "You can't get an ought from an is". Dat is het idee dat hij wil bestrijden.

Als ik mij niet vergis heeft Hume nooit beweert dat het onmogelijk is. Wel dat het moeilijk is.
Maaar er zijn meer misverstanden omtrent dit onderwerp, Zo denken veel mensen dat er zoiets bestaat als een absolute moraal. Maar vrijwel niemand, hangt een dergelijke moraal aan. Voor bijna elke morele regel kennen we namelijk wel uitzonderingsituaties waarin we haar niet toepassen. Dat moet ook, want wie welke regel dan ook zonder nadenken toepast, handelt als een kip zonder kop. Wel is het zo dat er morele regels zijn, waar heel weinig uitzonderingen op zijn. Maar ik tart iemand er een te noemen, waarop in het geheel geem uitzonderingen zijn. Dat zou wel eens een heel moeilijke speurtocht kunnen worden.

[Rereformed]

Sociologie?

Sociologie beschrijft slechts het gedrag van groepen. Ze schrijft niets voor. Geen enkele wetenschap schrijft bepaald moreel gedrag voor.
Indien je bedoelt "de meerderheid" dan is dat ook een problematisch uitgangspunt.

[axxyanus]

Nee het gaat om de filosofische consensus die waarden en feiten als verschillende categorieën ziet, Sam Harris wil betogen dat waarden een soort feiten zijn. Hij wil daarmee de Humeaanse notie te lijf gaan dat we uit hoe een situatie is, niet kunnen afleiden hoe de situatie hoort te zijn, het "You can't get an ought from an is". Dat is het idee dat hij wil bestrijden.

Als ik mij niet vergis heeft Hume nooit beweert dat het onmogelijk is. Wel dat het moeilijk is.

Ik denk niet dat dit Hume's standpunt juist weergeeft. Het is inderdaad waar dat Hume nooit beweert heeft dat het onmogelijk was maar hij heeft dat zeker gesuggereerd. Hij merkte namelijk op dat hij nog nooit een dergelijke afleiding gezien had die ook geldig bleek te zijn.

In ieder geval door David Hume en G. E. Moore op te voeren als het beginpunt van de notie die hij wil bestrijden laat hij weinig ruimte in het bepalen waar hij het over heeft.

[axxyanus]

Een ander probleem is dat zelfs als we Sam Harris' centrale idee aanvaarden we nog steeds voor ethische vragen staan die niet zo maar een wetenschappelijk antwoord hebben.

Stel dat we in het morele landschap op een piek staan. Een beetje verder is een hogere piek en is ons menselijk welzijn dus beter verzekerd. Maar is het moreel om door het dal te gaan en dus tijdelijk menselijk welzijn op te geven voor de vooruitgang die we daarna zouden maken?

Stel dat we in een dal staan. Links hebben we een hoogvlakte, rechts hebben we een piek die hoger is. Dat betekent dat we als we naar rechts gaan we een hoger welzijn kunnen bekomen dan als we links gaan. Maar doordat links een hoogvlakte is, hebben we wel een hogere vrijheid in waar we ons plaatsen. Terwijl als we links gaan moeten we heel wat voorzichtiger zijn want een onoplettendheid kan ons snel heel wat welzijn kosten. Wat is het morele antwoord op de vraag of we naar rechts of links moeten gaan?

Dus zelfs als we moraal in menselijk welzijn vertalen waarvan we veronderstellen dat we het in een moreel landschap kunnen gieten, zie ik nog steeds heel wat vragen morele vragen die wetenschappelijk niet zo maar op te lossen zijn.

[Peter van Velzen]

Het is inderdaad waar dat Hume nooit beweert heeft dat het onmogelijk was maar hij heeft dat zeker gesuggereerd. Hij merkte namelijk op dat hij nog nooit een dergelijke afleiding gezien had die ook geldig bleek te zijn.

Maar jij hebt mijn verklaring voor de onwenselijkheid van moord hier wél kunnen lezen. Ach je hem ongeldig?

Je relaas over morele pieken en morele hoogvlaktes, spreekt mij eerlijk gezegd sterk aan. Waar wij mensen vooral werken met morele vuistregels, is het zeer onwaarschijnlijk dat wij een dergelijke afgezonderde piek gemakkelijk zouden bereiken. Daarom acht ik het waarschijnlijker dat we ons op een morele hoogvlakte zullen bevinden. Dat blijkt in de praktijk ook zo te zijn. In de meeste gevallen zal onze moraal inderdaad gunstig uitwerken, maar perfectie komt – naar mijn weten – helemaal niet voor.

[axxyanus]

Het is inderdaad waar dat Hume nooit beweert heeft dat het onmogelijk was maar hij heeft dat zeker gesuggereerd. Hij merkte namelijk op dat hij nog nooit een dergelijke afleiding gezien had die ook geldig bleek te zijn.

Maar jij hebt mijn verklaring voor de onwenselijkheid van moord hier wél kunnen lezen. Ach je hem ongeldig?

In de context van dit onderwerp wel ja. Het is niet enkel gebaseerd op feiten maar ook op de binnengesmokkelde waarde dat we het overleven belangrijk vinden. Ik vind vooral je volgende uitspraak problematisch.

Dit is een simpel voorbeeld waaruit blijkt dat in elk geval dodelijk geweld, om evolutionaire redenen, binnen de eigen soort bepertk moet blijven. Met name in het eigen gezin, maar ook in de eigen groep en zelfs in andere groepen waarmee met genen uitwisselt.

Dodelijk geweld binnen de groep moet helemaal niet beperkt blijven. Er is evolutionair geen enkel probleem als soorten uitsterven. Een betere verwoording zou zijn: (Sociale) soorten met veel binnen-groep geweld, hebben de neiging om uit te sterven. Waarop men gewoon kan antwoorden: "Ja en?"

Je relaas over morele pieken en morele hoogvlaktes, spreekt mij eerlijk gezegd sterk aan. Waar wij mensen vooral werken met morele vuistregels, is het zeer onwaarschijnlijk dat wij een dergelijke afgezonderde piek gemakkelijk zouden bereiken. Daarom acht ik het waarschijnlijker dat we ons op een morele hoogvlakte zullen bevinden. Dat blijkt in de praktijk ook zo te zijn. In de meeste gevallen zal onze moraal inderdaad gunstig uitwerken, maar perfectie komt – naar mijn weten – helemaal niet voor.

Inderdaad, maar niet alle problemen zijn op die manier te benaderen. Nemen we het feit dat een deel van ons welzijn kan afhangen van illusies.

Zet bv iemand in een redelijke onaangename situatie. Geef die iets dat totaal niets doet maar beweer dat daarmee de situatie kan aangepast worden als het echt onverdraaglijk wordt. Geef ook een reden waarom je verkiest dat daar geen gebruikt van gemaakt wordt. Onderzoek wijst uit dat zo iemand zelden zal proberen gebruik te maken van die bediening en dat zijn welzijn beter is dan van wie geen fictieve bediening gekregen heeft. m.a.w De illusie van controle is al beter voor een verhoogd welzijn.

Stel je dan de volgende situatie voor. Er werden een aantal kinderen verkracht, gemarteld en vermoord. Het lijkt een eenmalig incident te zijn maar de overheden kunnen de dader niet vatten. Moet de overheid nu een zondebok opvoeren en die in een schijnproces veroordelen en opsluiten? Want daarmee zouden we de illusie van gerechtigheid oproepen en onderzoek wijst uit dat dat goed voor het algemene welzijn zou zijn. Natuurlijk is dat onrechtvaardig voor de zondebok maar als je gewoon uitgaat van het algemene welzijn is dat een serieus te overwegen optie.

[Kevin]

Het is inderdaad waar dat Hume nooit beweert heeft dat het onmogelijk was maar hij heeft dat zeker gesuggereerd. Hij merkte namelijk op dat hij nog nooit een dergelijke afleiding gezien had die ook geldig bleek te zijn.

Maar jij hebt mijn verklaring voor de onwenselijkheid van moord hier wél kunnen lezen. Ach je hem ongeldig?

Je relaas over morele pieken en morele hoogvlaktes, spreekt mij eerlijk gezegd sterk aan. Waar wij mensen vooral werken met morele vuistregels, is het zeer onwaarschijnlijk dat wij een dergelijke afgezonderde piek gemakkelijk zouden bereiken. Daarom acht ik het waarschijnlijker dat we ons op een morele hoogvlakte zullen bevinden. Dat blijkt in de praktijk ook zo te zijn. In de meeste gevallen zal onze moraal inderdaad gunstig uitwerken, maar perfectie komt – naar mijn weten – helemaal niet voor.

Voor de theorie van Sam is dat ook niet nodig. Via de theorie is de piek te bereiken, dat hoeft niet te betekenen dat die in realiteit, op dit moment, bestaat. Ook ligt het er aan hoe je die piek bekijkt. Gezien over een héél mensenleven? Of een momentopname? Of iets daar tussenin: de tijd van een gesprek tijdens een koffietje met vrienden, die keer dat je ruzie krijgt, of die werkdag dat je samen met een collega iets positiefs voor een product uitvoerd? Aan welke eigenschappen moet een situatie voldoen voor hij ethisch te benaderen valt via de theorie van Sam? Moet er iemand het leven laten? Gevoelens gekwetst worden?

Daarnaast heb je ook nog schijn-ethische problemen, zoals bijvoorbeeld het karretje wat op vijf mensen afraasd en jij zou dat karretje kunnen stoppen door iemand vanaf de brug daarboven op het spoor te droppen. Zou je dat doen??? Een psychopaat misschien wel omdat die een koudbloedige overweging maakt. Maar is een psychopaat wel de top die door Sam's theorie beschreven wordt? Wie weet is er in deze situatie helemaal geen ethisch te beoordelen stof. Niemand denkt tenslotte in deze situatie na over het opofferen van één mensenleven voor dat van vijf. Daarnaast is het nadenken over het nemen van één leven ten behoefe van velen een erg fatalistische manier van denken. Iets wat generaals op een oorlogsfront tegenkomen. Daarnaast kan een ethisch landschap door een stelling zeer gelimiteerd worden door bijvoorbeeld het voorbeeld waarbij vaders accuzuur droppen in de ogen van hun dochtertjes. Er is een duidelijke piek: daar waar dat niet gebeurd, en een duidelijk dal: daar waar dat wel gebeurd. Je hebt twee ogen, dus je kan stellen dat er wellicht twee dalpunten zijn: het diepste waarbij een dochter beide ogen verliest, een minder diep dal waarbij ze maar één oog verliest en de top waarbij er geen ogen verloren worden.

[Kevin]

Sociologie?

Sociologie beschrijft slechts het gedrag van groepen. Ze schrijft niets voor. Geen enkele wetenschap schrijft bepaald moreel gedrag voor.
Indien je bedoelt "de meerderheid" dan is dat ook een problematisch uitgangspunt.

Maar je kan studies wel gebruiken om beslissingen te nemen. Zo simpel is het nu eenmaal, dat gebeurt bij psychologische behandelingen ook, maar dan zijn ze gericht op het individu.

Laten we de theorie van Sam anders eens gebruiken voor iets wat waarde heeft: het atheïsme. Waarom zou atheisme op een hogere piek liggen dan theisme? Ligt theisme in een dal? Hoe gaan we dit onderzoeken volgens de theorie van Sam?

[Peter van Velzen]

Maar jij hebt mijn verklaring voor de onwenselijkheid van moord hier wél kunnen lezen. Ach je hem ongeldig?

In de context van dit onderwerp wel ja. Het is niet enkel gebaseerd op feiten maar ook op de binnengesmokkelde waarde dat we het overleven belangrijk vinden. Ik vind vooral je volgende uitspraak problematisch.

Dit is een simpel voorbeeld waaruit blijkt dat in elk geval dodelijk geweld, om evolutionaire redenen, binnen de eigen soort bepertk moet blijven. Met name in het eigen gezin, maar ook in de eigen groep en zelfs in andere groepen waarmee met genen uitwisselt.

Dodelijk geweld binnen de groep moet helemaal niet beperkt blijven. Er is evolutionair geen enkel probleem als soorten uitsterven. Een betere verwoording zou zijn: (Sociale) soorten met veel binnen-groep geweld, hebben de neiging om uit te sterven. Waarop men gewoon kan antwoorden: "Ja en?"

De vraag “Ja en?” is niet reëel. Men dient het uitmoorden van de eigen groep achterwege te laten. Als men dat niet doet, dan is er spoedig niemand mee over om “ja en?” tegen te zeggen. De geachte dat wij de vrijheid hebben om te willen uitsterven is in het kader van de evolutie theorie vrij belachelijk. We kúnnen ons geen moraal permitteren die dat toestaat. Er is misschien geen probleem voor alle anderen. Er is wel degelijk een probleem voor onszelf. Wij verdwijnen!

OK in het geval dat wij moordenaars zijn “good riddens”, maar waarom is dit “good riddens”? De vraag of iets goed of slecht is wordt nu eenmaal op de allereerste plaats beantwoord op grond van haar evolutionair succes. Waarom zouden we überhaupt iets goed of slechts moeten vinden? De enige niet ad-hoc verzonnen reden is, dat de natuurlijke selectie ervoor heeft gezorgd dat wij dat gedrag vaker vertonen (indien “goed”) of minder vaak vertonen (indien “slecht”) Al het andere is een verzinsel!

Het is niet voor niets dat religies zich vaak tegen de evolutietheorie verzetten. Het is deze theorie die duidelijk kan maken, of haar “heilige wetten” zinvol zijn, of onzin. Het is de evolutietheorie die duidelijk maakt welke religieuze wetten, gebaseerd zijn op resultaten uit het verleden, en welke stomweg verzinsels zijn.

Nemen we het feit dat een deel van ons welzijn kan afhangen van illusies.

Zet bv iemand in een redelijke onaangename situatie. Geef die iets dat totaal niets doet maar beweer dat daarmee de situatie kan aangepast worden als het echt onverdraaglijk wordt. Geef ook een reden waarom je verkiest dat daar geen gebruikt van gemaakt wordt. Onderzoek wijst uit dat zo iemand zelden zal proberen gebruik te maken van die bediening en dat zijn welzijn beter is dan van wie geen fictieve bediening gekregen heeft. m.a.w De illusie van controle is al beter voor een verhoogd welzijn.

Stel je dan de volgende situatie voor. Er werden een aantal kinderen verkracht, gemarteld en vermoord. Het lijkt een eenmalig incident te zijn maar de overheden kunnen de dader niet vatten. Moet de overheid nu een zondebok opvoeren en die in een schijnproces veroordelen en opsluiten? Want daarmee zouden we de illusie van gerechtigheid oproepen en onderzoek wijst uit dat dat goed voor het algemene welzijn zou zijn. Natuurlijk is dat onrechtvaardig voor de zondebok maar als je gewoon uitgaat van het algemene welzijn is dat een serieus te overwegen optie.

Ons welzijn hangt slechts in héél beperkte mate af van illusies. Dat wij de illusie hebben, dat die illusies belangrijk zijn, komt voornamelijk, doordat in onze maatschappij de belangrijkste problemen meestal niet optreden. Zodra hongersnood, overstromingen, vulkaan-uitbarstingen, cyclonen, aardbevingen, branden, dodelijke of verminkende ziektes of fysiek geweld optreden, koop je voor al die illusies niets. Zolang je een daadwerkelijk mankement niet aan den lijfe voelt ,kun je deillusie koesteren dat er niets mankeert, maar zodra het daadwerkelijke fysieke nadeel optreedt, helpt daar geen illusie tegen. Maar zolang onze problemen zich beperken tot “hoe wij ons voelen”, werken illusies uiteraard wél.

Het vinden van een zonderbok is niet noodzakelijkerwijs nuttig voor een samenleving. Als we er achter komen dat we zijn belazerd, dan is het middel erger dan de kwaal. Ik vermoed dat het vooral nuttig is voor de machthebbers. Maar dat is geen moraal bedrijven. Het nut van de machtigen onder ons, is nooit moreel van belang. Moraal betreft het belang van hen die onder onze daden kunnen welvaren of lijden. Dus van degene waaróver wij macht hebben!