De verwarring is groot

[Rereformed]

Op het eind van het hoofdstuk doet van den Brink toch een poging om mijn vorige kritiek (een goede God te rijmen met een natuur die inherent kwaadaardig is) te beantwoorden:

Soms verwerpen christenen de evolutietheorie omdat de God van het evangelie in hun ogen nooit een wereld zou scheppen en tolereren die gekarakteriseerd wordt door de struggle for life en survival of the fittest. Maar wie om zich heen kijkt, ziet dat God een dergelijke wereld blijkbaar wel tolereert. Het verschil dat de evolutieleer maakt, is dat waar we eerst onze menselijke zonde de schuld gaven van deze struggle for life, deze positie nu onhoudbaar is geworden. We moeten daarom die struggle aan demonische machten of in direktere zin aan God zelf toeschrijven. Dat is echter een relatief verschil, aangezien we in al deze scenario's moeten toegeven dat God op zijn minst toestond dat deze situatie ontstond.

Ik geef toe dat het probleem van het lijden ook zonder de evolutieleer niet opgelost kan worden door christenen, zie bijvoorbeeld hier of hier.
Maar een gradueel verschil is toch nog altijd een belangrijk verschil. Kwaad toelaten is iets anders dan het van oorsprong scheppen. Met het eerste kan een gelovige met wat kunst en vliegwerk nog leren leven, maar het tweede resulteert voor een helder denker in het opgeven van geloof in een goede God.
Van den Brink gooit ze hier eerst op een hoop, alsof ze hetzelfde zijn, en vervolgt dan met enkel uit te wijden over dat toelaten. Niet erg eerlijk en niet erg helder.
Ook de schuld en zondigheid van de mens die in een wereld geplaatst is waar het aankomt op survival of the fittest komt dan op lossere schroeven te staan.
Van hetzelfde laken en pak is het vervolg wanneer van den Brink nogmaals overdenkt hoe hij zijn opvatting van Gods scheppen kan verbinden met de uitspraak van de schrijver van Genesis 1 dat God alles wat hij schiep steeds 'goed' noemde. Van den Brink komt nu aan met de uitleg dat 'goed' niet 'perfect' betekent. Datbeloofik en dikkemick krijgen wellicht een bevestiging van hun oordeel.

[TIBERIUS CLAUDIUS]

Die demonische machten lossen voor God niets op.

Immers waar komen deze demonen dan wel vandaan?
Hij kan ze geschapen hebben en is dan verantwoordelijk voor hun daden.
Of hij heeft ze niet geschapen en dan bestaan er machten buiten hem om.

[axxyanus]

Van den Brink moet bijgevolg hierna aankomen met de strohalm waar christenen zich altijd aan blijven vastklampen: God naar een werkelijkheid verplaatsen waar wij zielige mensjes eenvoudig niet bij kunnen.

We zijn simpelweg niet in de positie om de mogelijkheid uit te sluiten dat inderdaad zwaarder wegende zaken een rol spelen, ook al kunnen we ons geen voorstelling maken van wat deze zaken kunnen zijn en waarom ze zoveel lijden noodzakelijk maken. We weten het gewoon niet en moeten ook niet doen alsof we het weten.

Ik vraag mij altijd af hoe christenen die deze uitleg aanvaarden, dan nog een onderscheid kunnen maken tussen God en de Duivel. Waarom zou een christen die deze uitleg aanvaard, proberen iemand tegen te houden die lijden veroorzaakt?

[De Encyclopedist]

Ik kan me zo voorstellen dat christenen niet graag toegeven dat ze een schepper aanbidden die, zoals uit de werkelijkheid blijkt, onverschillig is over het lot van zijn schepselen, of minder neutraal, kwaadaardig is. Ze beschikken immers niet over Gods beste smoes: zijn niet-bestaan. In plaats van die onverschilligheid (of kwaadaardigheid) te erkennen is het aantrekkelijker de ogen te sluiten voor de werkelijkheid.

[Rereformed]

Die demonische machten lossen voor God niets op.

Immers waar komen deze demonen dan wel vandaan?
Hij kan ze geschapen hebben en is dan verantwoordelijk voor hun daden.
Of hij heeft ze niet geschapen en dan bestaan er machten buiten hem om.

Dat laatste is een scenario dat sterk voor het polytheïsme spreekt, iets wat tegenwoordig maar bij weinigen opkomt en overdacht wordt.
Het gekke is dat velen al eeuwenlang iets dergelijks gezegd hebben, en de gelovige apologeten de redenering kennen, maar tóch menen er een afdoend antwoord op te hebben. Professor Ouweneel in zijn apologie voor het christelijk geloof zette een uitspraak van Freud zelfs boven het hoofdstuk waarin hij "het probleem van het lijden" behandelde:

De duivel zou de beste uitvlucht zijn als een verontschuldiging voor God...Maar zelfs dan kan men God verantwoordelijk houden voor het bestaan van de duivel, evenals voor het bestaan van het kwade dat de duivel belichaamt.

http://www.kolumbus.fi/volwassengeloof/ ... neel11.htm

[Rereformed]

...is het aantrekkelijker de ogen te sluiten voor de werkelijkheid.

Daar komt de positie van van den Brink inderdaad op neer, wanneer hij uitspreekt:

Persoonlijk meen ik dat het skeptisch theïsme [=de opvatting dat wij mensen God niet kunnen doorgronden] de meest adequate reactie verwoordt: wij kleine en zondige mensen bevinden ons niet in een positie waarin we ons kunnen uitspreken over vormen van kwaad die God al dan niet mag toestaan, want we kunnen niet wegen welke redenen hij heeft.

Deze redenatie is eenvoudig te weerleggen: Indien er oorspronkelijk niets anders was dan God, en God algoed, alwijs, perfect etc. was, zoals de gelovigen beweren, dan zou totaal niets imperfects direkt of indirekt uit Hem moeten kunnen voortkomen.

Ik vraag mij altijd af hoe christenen die deze uitleg aanvaarden, dan nog een onderscheid kunnen maken tussen God en de Duivel

Dat is inderdaad ook een automatisch gevolg van de positie van van den Brink. Indien iemand helderheid van denken opgeeft wanneer het God betreft, dan heeft het überhaupt geen zin meer om over ethiek te praten. Zoals Theoloog ooit hierover (in wat ik persoonlijk beschouw als de subliemste theologische bijdrage aller tijden op dit forum) schreef:

"Als God zich in zijn ondoorgrondelijkheid onttrekt aan wat wij betekenisvol 'goed' en 'kwaad' kunnen noemen, dan brengt dat met zich mee dat de bewering van christenen dat God 'goed' en 'liefdevol' is (zelf)bedrog is. We kunnen op dat vlak helemaal niets zinnigs over God zeggen, want God is zo ondoorgrondelijk dat wat voor ons het hoogste kwaad is, vanuit Gods perspectief, om Hem moverende en voor ons duistere redenen, mogelijk het hoogste goed is."

[Fish]

Persoonlijk meen ik dat het skeptisch theïsme [=de opvatting dat wij mensen God niet kunnen doorgronden] de meest adequate reactie verwoordt: wij kleine en zondige mensen bevinden ons niet in een positie waarin we ons kunnen uitspreken over vormen van kwaad die God al dan niet mag toestaan, want we kunnen niet wegen welke redenen hij heeft.

Als van den Brink dit meent, hoe denkt hij dan over Adam en Eva van voor de zondeval? Konden die wel een en ander overzien en waarom zijn ze dan toch de fout in gegaan?

[PietV.]

Zoals Theoloog ooit hierover (in wat ik persoonlijk beschouw als de subliemste theologische bijdrage aller tijden op dit forum) schreef:

"Als God zich in zijn ondoorgrondelijkheid onttrekt aan wat wij betekenisvol 'goed' en 'kwaad' kunnen noemen, dan brengt dat met zich mee dat de bewering van christenen dat God 'goed' en 'liefdevol' is (zelf)bedrog is. We kunnen op dat vlak helemaal niets zinnigs over God zeggen, want God is zo ondoorgrondelijk dat wat voor ons het hoogste kwaad is, vanuit Gods perspectief, om Hem moverende en voor ons duistere redenen, mogelijk het hoogste goed is."

Het was inderdaad een briljant stukje tekst van Theoloog, die door middel van een lange lap schrijven, die CVE aanduidde als semantische woordspelletjes, werd bestreden. Het was voor mij toen heel leerzaam om te zien hoe de apologeet zich in alle bochten draaide om er onder uit proberen te komen. Gênant en een eyeopener dat deze groep zichzelf en anderen een ongelooflijk rad voor de ogen zit te draaien. Een echt leermoment in de omgang met deze categorie. Alles komt terug in een eindeloze stroom gezwets.

[De Encyclopedist]

Als van den Brink dit meent, hoe denkt hij dan over Adam en Eva van voor de zondeval? Konden die wel een en ander overzien en waarom zijn ze dan toch de fout in gegaan?

Aha! Dit herinnert me aan een opmerking die ik eens over de aard van de erfzonde heb gemaakt. De essentie van de erfzonde is dat die bestaat uit onwetenheid. Eva en Adam beschikten immers voor dat fruitincident niet over kennis van goed en kwaad, dus hoe konden zij weten dat wat zij deden niet deugde?

Het is overigens een van de opvallender akelige trekjes van God om mensen (en andere wezens, bijvoorbeeld vijgenbomen) te straffen voor doen wat natuurlijk is.

[Rereformed]

Als van den Brink dit meent, hoe denkt hij dan over Adam en Eva van voor de zondeval? Konden die wel een en ander overzien en waarom zijn ze dan toch de fout in gegaan?

Ah, daar komt hij nu juist mee aan in het volgende hoofdstuk. Ik zal er verslag van doen.

[Rereformed]

In hoofdstuk zes van het boek behandelt van den Brink de notie van gemeenschappelijke (dierlijke) afstamming en wat dat betekent voor de christelijke notie van menselijke uniciteit. Met andere woorden: laat gemeenschappelijke afstamming nog wel ruimte voor de visie dat de mens als enige van alle soorten geschapen is naar Gods beeld? Tevens belooft hij te behandelen wat we nu aan moeten met het eerste mensenpaar en het verhaal over hun val in zonde, en met wat bekend staat als "de erfzonde". Is daar nog iets historisch aan? En kan men menselijke zondigheid uitleggen in termen van een historische zondeval?

Hij begint met een interessante anecdote dat hij met een boer in gesprek was die sterke kritiek op zijn zienswijze had. Toen de boer gevraagd werd waar de schoen wringt was het opvallende dat deze boer niet aankwam met de kritiek dat het schriftgezag op het spel staat, of dat met het ontkennen van de historische Adam ook de betekenis van het heil dat door Christus wordt aangeboden in gevaar komt, maar alle kritiek opgesomd kon worden met de kreet: "Ik wil niet van apen afstammen!"
Van den Brink laat weten dat dit al vanaf Darwins dagen tot de belangrijkste pijnpunten heeft behoord. (Het heeft daarbij geen zin om daarop te antwoorden dat we niet van de apen afstammen, maar met de apen gemeenschappelijke voorouders hebben.) Mensen denken dat ze via de evolutieleer van hun menselijke uniciteit en daarmee hun waardigheid beroofd worden. Voor mijzelf is die gedachte bijzonder kinderachtig, ik heb zelf geen illusies over menselijke waardigheid. Letterlijk voortkomen uit de dieren is voor mij juist een prachtige gedachte waarmee ik me des te meer verbonden voel met dieren, hetgeen de waarde van dieren enorm laat stijgen. Maar goed, het punt wat van den Brink wil maken is dat de gedachte van de boer voor een groot gedeelte de hardnekkige populariteit van creationisme verklaart. Het klopt inderdaad dat men deze kreet veelvuldig hoort.

Van den Brink mijmert ook nog over dat men bij reformatorische mensen wellicht zou verwachten dat het niet zo moeilijk zou zijn om dit evolutiegegeven te accepteren, aangezien men in die traditie de mens altijd zo zwak, verrot en schuldig, zo klein en onbeduidend als mogelijk neerzet. Maar hij merkt scherp op dat achter deze gedachte juist de andere kant van de medaille spreekt: namelijk de zeer hoge intellectuele en morele status die de mens voorafgaand aan de zondeval bezat. Van oorsprong had de mens dus beschikking over "ware kennis, gerechtigheid en heiligheid". Oftewel hoe volmaakter je de oorspronkelijke situatie indenkt, des te meer verdorven de situatie na de zondeval moet worden gekenschetst. Dit patroon ziet men, zo legt van den Brink uit, bij alle grondleggers van de gereformeerde traditie.
Van den Brink wijdt hier nog drie bladzijden aan, maar daar zal ik niemand mee vermoeien. Ik vond het wel interessant voor mezelf. Van belang is in het hoofd te houden dat het christelijk geloof de mens altijd een unieke status heeft gegeven en men de oorspronkelijke mens, imago Dei, altijd heeft gekenschetst met termen van perfectie (bonitas, goedheid, rectitudo, oprechtheid, perfectio, volmaaktheid en excellentia, uitnemendheid).

[Rereformed]

Heel leuk een paar bladzijden verder te lezen dat van den Brink exact voorstelt wat ik, nadat ik ooit werd geconfronteerd met de gedachte van letterlijke verbondenheid met dieren, onmiddellijk concludeerde:

Waarom zouden we niet zeggen dat onze nauwe verbondenheid met de dierenwereld zoals de evolutietheorie die laat zien, de waardigheid van dieren verhoogt in plaats van dat ze onze waardigheid verlaagt?

Ik heb er enkel gezond verstand voor nodig om tot deze conclusie te komen, maar van den Brink gaat een hele paragraaf op zoek of hij misschien dieren ook kan beschouwen als "geschapen naar Gods beeld". Hij krijgt al in Genesis 1 een sterk vermoeden dat het zo is, aangezien de landdieren op dezelfde dag geschapen werden als de mens. En ja hoor, de psalmist is ook nog van mening dat "de hemelen Gods eer vertellen", en als we nog niet helemaal overtuigd zijn kan men de bijbel nog verder lezer tot men op Paulus stuit die zegt dat "Gods eeuwige kracht en goddelijkheid zichtbaar is in al zijn werken". Ik zal het proberen te onthouden wanneer ik weer eens oorkruipers, teken en steekvliegen tegenkom.

De vraag doemt op wat dat imago Dei nu eigenlijk betekent. Er zijn legio interpretaties van. Veelal heeft het het superioriteitsgevoel van de mens aangewakkerd. Volgens van den Brink is deze interpretatie fout. Hij zegt bovendien dat het lui is om uit het feit dat een uitspraak of term zo verschillend wordt uitgelegd te concluderen dat het onmogelijk is om de betekenis ervan te bepalen. Het argument dat hij voor deze bewering gebruikt is een preek voor eigen parochie:

In het geval van de christelijke theologie zou zo'n aanname bijzonder desastreus zijn, aangezien er nauwelijks een leerstelling is waarover men het in alle opzichten met elkaar eens is. Het zou onmogelijk zijn om de betekenis van wat dan ook maar vast te stellen wanneer we moeten wachten totdat iedereen het met elkaar eens is.

Dit is een goed voorbeeld van hoe blind een gelovige is. Dat dit helemaal geen argument is om zijn bewering te staven wordt door een gelovige niet beseft aangezien het opgeven van geloof nooit overwogen wordt.

Na allerlei tekort schietende uitleggingen voorbij gegaan te zijn stevent van den Brink op het einddoel af: imago Dei kan ofwel funktioneel opgevat worden ("de mens is als enige schepsel de taak gegeven de schepping te beheren"), of relationeel ("de mens kan als enige schepsel een relatie met God hebben").

Er volgt een pagina's lange uiteenzetting van deze twee interpretaties. Ik sla ze over als kaf dat me niet boeien kan en geen enkele vraagstelling van belang oplost.

[Rereformed]

Bij de conclusie van het hoofdstuk aangekomen wordt het me duidelijk waarom dit overbodige hoofdstuk geschreven moest worden: van den Brink wilde laten zien dat het imago Dei enkel een theologische betekenis heeft, niet een biologische. En de waardigheid en uniekheid van de mens is enkel gelegen in deze theologische zaken (rentmeesters van de aarde te zijn en in relatie met God te staan).

Kortom: ook wanneer ze evolutie erkennen, kunnen christenen vasthouden aan de overtuiging dat we als mensen een speciale uniciteit bezitten.

[TIBERIUS CLAUDIUS]

Heel leuk een paar bladzijden verder te lezen dat van den Brink exact voorstelt wat ik, nadat ik ooit werd geconfronteerd met de gedachte van letterlijke verbondenheid met dieren, onmiddellijk concludeerde:

Waarom zouden we niet zeggen dat onze nauwe verbondenheid met de dierenwereld zoals de evolutietheorie die laat zien, de waardigheid van dieren verhoogt in plaats van dat ze onze waardigheid verlaagt?

Ik vind dat uit zijn eigen oogpunt en gevaarlijke bewering.
Men kan immers de zelfde redenering tussen God en Mens leggen want de de Mens zou naar zijn beeld geschapen zijn.
Dat kent de Mens een soort goddelijke status toe en dat is een zonde die niet vergeven zou kunnen worden volgens sommigen.

PS.
Sommige gnostische richtingen zagen de Mens als versnipperde delen van een Godheid.

[Rereformed]

Waarom zouden we niet zeggen dat onze nauwe verbondenheid met de dierenwereld zoals de evolutietheorie die laat zien, de waardigheid van dieren verhoogt in plaats van dat ze onze waardigheid verlaagt?

Ik vind dat uit zijn eigen oogpunt en gevaarlijke bewering.
Men kan immers de zelfde redenering tussen God en Mens leggen want de de Mens zou naar zijn beeld geschapen zijn.

Scherpe opmerking.
Ik denk dat vele christenen via oa. deze gedachte boven hun geloof zijn uitgegroeid.
Hier zijn mijn eigen woorden uit 2004, niet vermoedende dat ik op weg naar atheïsme was:

"Niet alleen Paulus, maar ook Jezus herinterpreteert het Oude Testament volledig. Dit wordt nog vele malen versterkt in de boodschap gepredikt door Paulus. Paulus wilde niets liever dan bevrijd worden van de wet. Maar omdat hij ermee opgegroeid was kon hij het natuurlijk niet in brand steken. Op een goed doordachte manier gebruikte hij de wet om aan te tonen dat we Christus nodig hebben. In die zin was de wet perfect, zij diende als een leermeester om ons tot Christus te brengen. Juist vanwege dit perfecte van de wet was het voor de mens een vloek, omdat wij niet perfect zijn om het allemaal op te volgen. Ingenieus bedacht, al is het allemaal onzin wat hij verzint, omdat het Oude Testament veelvuldig het tegenovergestelde zegt: ‘Nimmer zal ik uw wetten vergeten, want door deze hebt Gij mij levend gemaakt’ (Ps. 119: 93), ‘De wet van Jahweh is volmaakt, zij verkwikt de ziel’ (Ps. 19: 8). Maar hoe dan ook, de godsdienst die Jezus en Paulus predikt staat in alles boven en tegenover en in strijd met de oude godsdienst. Zo is Jezus uiteindelijk ook als ketter vermoord. Hij verhief zich tot de status die alleen God kan hebben. Nog steeds staat het voor iedere Jood daarom als paal boven water dat Jezus een valse profeet is. En de Joden doen niets liever dan Paulus hekelen als afvallige Jood, en ze hebben meer dan gelijk.
In onze tijd worden we door ons opgroeien als mens op dezelfde manier als zij gedwongen hoger te klimmen en de sublieme analyse van Nietzsche te aanvaarden: "Wie de god van de bijbel als een god van liefde looft, denkt niet hoog genoeg over de liefde zelf." De manier om uit ons dilemma te komen wordt ons aangeboden door Jezus zelf. Wij zouden uit de methode van Jezus ‘Er is u gezegd...maar Ik zeg u....’ steun kunnen krijgen, door hetzelfde te doen tegenwoordig. We moeten dan echter wel zo vermetel zijn te denken dat we het recht ertoe hebben. Maar dit recht hebben we, omdat de wereld volkomen anders is. Aan de basis van ons moderne leven staat volwassen, mondig denken. Dit betekent dat we onze denkbeelden als volkomen slechte mensen opgeven en onszelf gaan waarderen als ethische goede mensen, die zowel de kracht van godgegeven intellect en godgegeven liefde in zich hebben alsook de opvoeding van duizenden jaren menselijke cultuur. We verheffen ons daarbij in de richting van Jezus zelf, en dat lijkt voor gelovigen natuurlijk bijzonder gevaarlijk, en ook arrogant. Maar hebben we een andere keus tegenwoordig? Ik voor mij heb geen andere keus. Ik zie het beslist niet als opstand tegen God, maar als een verruiming van mijn blikveld, een verdieping van mijn zicht op de waarheid en op God, en als de enige manier waarop ik God in mijn denken kan behouden en mijn hoogste menszijn kan beleven."