Na een welkomstwoord en inleiding zegt de paus:
Vreemd genoeg wordt ook hier weer dezelfde historische voorstelling van zaken gegeven die opduikt wanneer de seculiere samenleving wordt besproken, maar verschilt van andere christelijke historische werken, zelfs van de katholieke encyclopedie. In al deze werken wordt correct gesteld dat ook seculieren geestelijken waren:Benedictus XVI schreef:Om de echte betekenis te begrijpen van de lekenstaat en uit te leggen hoe die begrepen is in onze tijd, is het essentieel zich bewust te zijn van de historische ontwikkeling van dit concept.
In de middeleeuwen werd de term "seculariteit" gemunt om de toestand te beschrijven van de gewone christelijke leek, die niet tot de geestelijkheid of tot een kloosterorde behoorde; in de moderne tijd betekent het de uitsluiting van religie en haar symbolen van het publieke leven en hun beperking tot de private sfeer en het individuele geweten.
Zo komt het dat een ideologisch begrip werd gehecht aan de term "seculariteit", die het tegengestelde is van haar oorspronkelijke betekenis.
Ik heb me nooit aan de indruk kunnen onttrekken dat apologeten van een christelijke seculariteit met zulke verdraaiing het begrip “seculariteit” willen recupereren. Daarom is het positief dat de paus dit net niet doet: hij is een van de weinige religieuze stemmen die onomwonden stelt dat de betekenis van het woord sinds de middeleeuwen is omgekeerd.Catholic Encyclpedia lemma Secular Clergy schreef:(http://www.newadvent.org/cathen/13675a.htm). In de taal van de religieus is de wereld (saeculum) tegengesteld aan het klooster; religieuzen die een regel volgen, in het bijzonder degenen die gewijd zijn, vormen de reguliere clerus, terwijl zij die in de wereld leven de seculiere clerus genoemd worden.
De referentie naar het individuele geweten is verwarrend. Is dit niet per sé iets wat buiten de diskussie van de lekenstaat valt, net omdat het persoonlijk is?Benedictus XVI schreef:Inderdaad, seculariteit wordt vandaag algemeen beschouwd als de uitsluiting van religie van sociale contexten en het individuele geweten.
Maar de paus heeft natuurlijk knelpunten als abortus en euthanasie in het hoofd, en is in dergelijke zaken voorvechter van een bijzonder soort individueel geweten: een individueel geweten dat orders opvolgt. En dat is dan toch weer een gemeenschappelijke zaak.
Men kan begrip opbrengen de vrees van een godsdienstig iemand voor het verdwijnen van godsdienst en alles wat er aan herinnert uit de samenleving. Alleen is er een groot onderscheid tussen de samenleving en de overheid. Een ideale seculiere samenleving is een samenleving waar de overheid gelijke afstand bewaart van de onderscheiden overtuigingen, zonder deze overtuigingen verder te beknotten. Dit is een noodzaak voor gelijkberechtiging. Wanneer men dat niet wil, lijkt me, moet men ook durven zeggen dat men geen seculiere samenleving wil. Wanneer men dat wel wil, blijven er talrijke mogelijkheden om aanwezig te zijn in de samenleving als een zelfstandige gemeenschap van gelovigen, met respect voor andersdenkenden.Benedictus XVI schreef:Seculariteit zou uitgedrukt worden in de totale scheiding van de staat en de kerk, aangezien de laatste op geen enkele wijze gerechtigd is tussen te komen in gebieden die het leven en het gedrag van de burgers aangaan; seculariteit zou zelfs de uitsluiting betekenen van religieuze symbolen van publieke plaatsen bestemd voor de gewone taken van de politieke gemeenschap: kantoren, scholen, gerechtshoven, hospitalen, gevangenissen, etc.
Op grond van deze verschillende opvattingen van seculariteit, spreken mensen vandaag van seculier denken, seculiere moraal, seculiere kennis en seculiere politiek. Inderdaad, op basis van dergelijke concepten, bestaat een a-religieuze visie op leven, denken en moraal: een visie waarin geen ruimte is voor God, voor een Mysterie dat de zuivere rede overstijgt, voor een morele wet met absolute waarde, geldig in elke tijd en elke situatie.
Enkel wanneer we ons dit realiseren kunnen we de konsekwenties behandelen die inherent zijn in een term als "seculariteit", die haast het onderscheidingsteken is geworden van post-moderniteit en van de moderne democratie in het bijzonder.
Hier werpt het Tweede Vatikaanse concilie zijn vruchten af: de erkenning van de rechten van wetenschap en techniek zijn zeker een grote stap voorwaarts, en het is bemoedigend dat de kerk aan deze progressieve stellingen blijft vasthouden.Benedictus XVI schreef:Het is daarom de taak van alle gelovigen, in het bijzonder die geloven in Christus, om te helpen een concept van seculariteit te formuleren dat, aan de ene hand, de plaats erkent die toekomt aan God en zijn morele wet, aan Christus en zijn kerk in het menselijk bestaan, zowel individueel als sociaal; en, aan de andere hand, de "rechtmatige autonomie van aardse zaken" bevestigt en respecteert, indien met deze uitdrukking, zoals het Tweede Vatikaans Concilie herbevestigt, wordt bedoeld de "graduele ontdekking, het beheer en de ordening van de wetten en waarden van materie en maatschappij."(Gaudium et Spes, n. 36).
Zulke autonomie is "volkomen terecht: ze is zowel de eis van de moderne mens als de wens van de Schepper. Door de aard van de schepping, is het materiele zijn begiftigd met haar eigen stabiliteit, waarheid en uitmuntendheid, haar eigen orde en wetten. Deze moet de mens respecteren wanneer hij de methodes erkent eigen aan elke wetenschap en techniek" (ibid.).
Hoe de autonomie van wetenschap en techniek hierboven ook werden geroemd, men moet beseffen dat ze van God afhangen. Daardoor heeft de kerk er geen zeggenschap over, bedoelt Benedictus, maar wel de morele orde, want die is van God, die staat boven menselijke beslissingen. Indien men dit zou aannemen rijst de vraag natuurlijk hoe God ons zijn morele verordeningen dan wel laat kennen. Aangezien onmiddellijk de stelling volgt dat religie niet enkel een privé aangelegenheid is, mogen we vrezen dat de autonomie van wetenschep en techniek een dode mus is: autonoom zijn ze van de kerk, maar niet van de goddelijk verordende moraal, die echter door de kerk vertegenwoordigd wordt.Benedictus XVI schreef:Als, daarentegen, de woorden "rechtmatige autonomie van aardse zaken" betekenen dat "materiele zaken niet van God afhangen en dat de mens ze kan gebruiken alsof er geen verband was met hun Schepper", dan zal deze vergissing duidelijk zijn voor iedereen die gelooft in God en zijn transcendente aanwezigheid in de wereld die hij geschapen heeft (cf. ibid.).
Deze concilaire bevestiging is de doctrinale basis voor de "gezonde seculariteit" die de effectieve autonomie van de aardse realiteit behelst, niet van de morele orde maar van de kerkelijke sfeer. Zodoende kan de kerk geen voorkeur voor een politieke of sociale orde opleggen; het is de bevolking die vrij moet beslissen over de beste en meest geschikte wijze om het politieke leven te ordenen.
Iedere direkte tussenkomst van de Kerk op dit gebied zou onterechte bemoeienis zijn. Bovendien impliceert "gezond secularisme" dat de staat religie niet beschouwt als een individueel sentiment dat enkel in de private sfeer thuishoort.
Dus hoewel de goddelijke moraal die door de kerk van Christus wordt meegedeeld boven alles verheven is, vraagt ze toch dat ook de andere denominaties vertegenwoordigd worden in het publieke leven. Ze vraagt, tegen haar eigen logica in, maar zich aanpassend aan de nieuwe tijd, voor elke religieuze denominatie dezelfde behandeling. Niet alleen hiérmee ondergraaft ze haar eigen gezagsargument: ze vraagt meteen deemoedig aan de seculiere overheid toe te zien of de verschillende religies voldoen aan de morele orde. Hoe dit kan nadat het morele gezag zonet uit handen de seculiere overheid is genomen, is een raadsel. Of niet? Wordt misschien geimpliceerd dat de “gezonde” seculiere orde voor haar moraal te rade gaat bij de Kerk van Christus? Als dat de uiteindelijke bedoeling is, is er hierboven flink wat mist gespoten.Benedictus XVI schreef:In tegendeel, aangezien religie ook georganiseerd is in zichtbare structuren, zoals het geval is met de Kerk, zou ze ook erkend moeten worden als een vorm van aanwezigheid van de publieke gemeenschap. Dit impliceert dat voor elke religieuze denominatie (verondersteld dat ze geen inbreuk pleegt op de morele orde en geen bedreiging is van de publieke orde) aan de gemeenschap van gelovigen gegarandeerd moet worden dat ze haar eredienst - geestelijk, cultureel, opvoedkundig en liefdadig - vrij moet kunnen uitoefenen.
Hier is interessant te zien hoe het begrip “secularisme” wordt uitgewerkt. Het is een militante en onverdraagzame ijver voor seculariteit, zegt de paus. Wie geen religieuze symbolen wil in publieke instellingen, is een ontaarde secularist.Benedictus XVI schreef:In het licht van deze overwegingen, is zulks zeker geen uitdrukking van seculariteit, maar haar ontaarding in secularisme, vijandigheid tegen elke belangrijke politieke en culturele vorm van religie; en in het bijzonder tegen de aanwezigheid van religieuze symbolen in publieke instellingen.
Dit is feitelijk een oproep tot een politieke beweging tegen de seculiere overheid, en feitelijk “religisme”: vijandigheid tegenover een politiek van gelijkberechtiging, de ontaarding van religiositeit, en het ijveren voor een religieuze overheid.Benedictus XVI schreef:Op de zelfde wijze is het geen blijk van gezonde seculariteit de Christelijke gemeenschap en haar legitieme vertegenwoordigers het spreekrecht te ontzeggen over de morele problemen die vandaag een uitdaging zijn voor het geweten van alle mensen, in het bijzonder die van wetgevers en juristen.
Het is op die wijze geen kwestie van onterechte bemoeienis van de Kerk in wetgevende aktiviteiten die eigen en voorbehouden zijn aan de Staat, maar eerder de bevestiging en verdediging van de belangrijke waarden die zin geven aan het leven van personen en hun waardigheid beschermen. Deze waarden zijn menselijk meer dan Christelijk, zodat ze de Kerk niet onberoerd en stizwijgend kunnen laten. Het is haar taak met stelligheid de waarheid over de mens en zijn bestemming te verkondigen.
Beste juristen, we leven in een verheven historische periode omwille van de doorbraken die door de mensheid zijn bereikt in vele gebieden van wetgeving, kultuur, communicatie, wetenschap en technologie.
In deze zelfde periode zijn er echter ook pogingen door sommigen om God te weren uit elke sfeer van het leven en hem te presenteren als een vijand.
Het is daarentegen aan de Christenen te tonen dat God liefde is en het goede en het geluk wil van alle mensen. Het is onze taak om mensen te doen begrijpen dat de morele wet aan ons door hem gegeven en geuit door ons doot de stem van ons geweten ons niet wil verdrukken maar eerder ons wil bevrijden en gelukkig maken.
Het komt erop aan te tonen dat zonder God de mens verloren is, en dat de uitsluiting van religie van het sociale leven - en de marginalizatie van Christenheid in het bijzonder - de echte funderingen van de menselijke coexistentie ondermijnen. Inderdaad, deze funderingen zijn eerder van een morele orde dan dat ze sociaal of politiek zijn.
Hierna neemt Zijne Heiligheid afscheid van de aanwezigen, niet zonder hen te danken en een speciale apostolische zegening uit te spreken over hen, hun families en hun beminden.
