Deze tekst staat als een huis. Als aan de genoemde voorwaarden voldaan is, dan is het heelal gedetermineerd tot in elk deeltje van elk atoom, en zou het absurd zijn nog ergens in de verste uithoek van het universum vrijheid te willen zien. En dan moeten we daar maar mee leven ook. Dan rijd je straks maar tegen een boom omdat miljoenen jaren geleden is vastgelegd dat auto's werden uitgevonden, jij op dat ogenblik naar de supermarkt zou rijden en er een vlieg in je oog zat in die moeilijke bocht waar de werken aanslepen omdat de burgemeester een minnares heeft. Dikke tegenslag, maar het lag allemaal al vast sinds het ontstaan van het heelal.We kunnen de huidige staat van het universum beschouwen als het effect van haar verleden en de oorsprong van haar toekomst. Een intellect dat op een bepaald ogenblik alle krachten zou kennen die de natuur in beweging zetten, en de plaats van alle dingen waaruit de natuur is samengesteld, en als dit intellect groot genoeg zou zijn om al deze gegevens te onderwerpen aan een analyse, zou de bewegingen van de grootste hemellichamen en het kleinste atoom kunnen samenbrengen in één formule; voor zulk intellect zou niets meer onzeker zijn omtrent de toekomst, net zoals het verleden aanwezig zou zijn voor haar ogen.
Met de eerste zin, We kunnen de huidige staat van het universum beschouwen als het effect van haar verleden en de oorsprong van haar toekomst moet een materialist als ik volledig instemmen. Maar Een intellect dat op een bepaald ogenblik alle krachten zou kennen die de natuur in beweging zetten (de zogenaamde demon van Laplace) is voor een atheist als ik onverteerbaar.
Een intellect dat alle krachten, plaatsen, atomen, hemellichamen kent, is een intellect dat groter is dan het hele universum. En zo'n intellect moeten we nu toch eindelijk eens onomwonden in de metafysische prullenbak kieperen. Laat er geen misverstand bestaan over het verschil met theologische bezwaren. Theologen geloven natuurlijk in de demon van Laplace, maar protesteren dat hij enkel maar rekensommen maakt. Ik als atheist wijs het bovennatuurlijke volledig af. Hier zijn allerlei variaties op te bedenken: de onberekenbaarheid van een oneindig aantal factoren, het Heisenberg principe, de heterogene aard (in allerlei versies) van het universum, chaostheorie etc...etc... maar we moeten de dingen simpel houden als we het over het universum hebben. Simpel is, dat de volledige toekomst en verleden van het universum nergens vastliggen.
Natuurlijk zal men antwoorden dat het hier slechts om een hypothetische demon ging. Ook goed. Je kan elke hypothese gebruiken als gedachte-experiment, zolang je maar beseft dat je er je idee mee illustreert, maar niets mee aantoont. Het universum is geen object in de handen van een bovennatuurlijk wezen. Er is geen bovennatuur, en dus geen Laplace-demon, en dus geen universum waarin alle gebeurtenissen op een relevante wijze van het begin vastliggen.
Blijft dus enkel de eerste zin van Laplace als mooi materialistisch motto, en, uiteraard, de menselijke bekwaamheid wetmatigheden te ontdekken en voorspellingen te doen in door ons overzienbare gebieden.
Mijn besluit is dat een atheistisch materialist universeel determinisme afwijst. Hij herkent en bestudeert wetmatigheden zo ver als ze reiken. Maar hij begeeft zich niet in buitennatuurlijke speculaties.
Voor wat het waard is, het aantal denkers dat universeel determinisme heeft afgewezen is indrukwekkend, al zijn ze misschien tijdelijk overclashd met "de vrije wil bestaat niet"-bestsellers. Denk aan Kant, James, Popper, Neurath, Searle, Pearce, en de hele scholen van libertarians en pragmatisten.
De Britse wetenschapshistoricus Nancy Cartwright noemt de gedachte dat je de val van een bankbiljet van de Eifeltoren kan berekenen met de Newtoniaanse wetten waarmee je de val van een kanonskogel van de toren van Pisa kan berekenen, wetenschappelijk fundamentalisme, in tegenstelling tot realisme. En daar hebben we al genoeg van.
