Zingeving, geluk, moraal en Vermeersch

[Socratoteles]

Op de oude vraag naar de zin van het leven komen mensen wel eens met antwoorden als:

"Het leven is zinloos" of
"Iedereen bepaald zelf wat de zin van zijn leven is"

Dus vraag ik door: hoe moet een leven eruit zien om geslaagd te kunnen heten? Dan worden zaken genoemd als: bijdragen aan een betere wereld, gelukkig leven leiden, enzovoorts. Bij navraag blijkt dan dat in een betere wereld de mensen gelukkiger zijn.
Is alles wat volgens jou bijdraagt aan de kwaliteit van het leven, terug te voeren op geluksbeleving? Waarom (niet)?

In dat geval zou een leven het meest geslaagd zijn, als gedurende dat leven zoveel mogelijk momenten van geluk worden ervaren. Het ideale leven zou diegene leiden, die niets anders doet dan pilletjes slikken die biochemische en elektrieke processen in het brein veroorzaken die hem een voortdurend gevoel van geluk geven. Uit utilitaristisch oogpunt zou men zelfs moreel verplicht zijn om de samenleving daarop in te richten.
Als het hebben of bevorderen van gevoelens van geluk volgens jou de maatstaf is waarmee de geslaagdheid van een leven wordt gemeten, ben je met me eens dat zo'n leven inderdaad het meest geslaagd is? Waarom (niet)?

Omdat ik een beetje pesterig ben en men op dit forum een voorliefde heeft voor zaken die met religie te maken hebben, draaf ik door: de bedoeling van een goede moraal is volgens mij het waarborgen van de kwaliteit van het leven van de individuen in een samenleving. Als een samenleving waarin iedereen aan de soma is niet de beste is, dan is de beste moraal niet de moraal die primair het menselijk geluk bevordert. Nu staat er op de portal van deze site een betoog: Etienne Vermeersch: geen ontsnapping voor het christelijk geloof, waaruit ik samenvat:

1. Tot definitie van God behoort dat oneindig goed is
2. Verder dat hij zich geopenbaard heeft in de bijbel
3. In de bijbel doet God dingen die vanuit ons (utilitaristisch) perspectief kwaad zijn.

En hieruit zou dan moeten volgen dat deze god niet kan bestaan.

Ik vind de redenering wat zwak, omdat Gods al dan niet moreel correct handelen alleen kan juist kan worden beoordeeld als men de beschikking heeft over een volmaakte moraal. En die hebben we waarschijnlijk niet. De mogelijkheid bestaat dus dat zaken die wij als misdadig wegzetten, volgens een volmaakte moraal heel goed zijn. Dat brengt me op de laatste vraag:
Als de beste moraal niet een moraal is die erop gericht is het menselijk geluk te bevorderen, heft dat niet de tegenstrijdigheid op die Vermeersch denkt te zien?

[Rereformed]

Voor zover ik het leven begrijp is de zin van het leven dan ook niet gelegen in geluk, of in goedheid, perfectie, rust, maar juist in het omgekeerde: de imperfectie, de tegenstelling, het botsen van het één tegen het ander, de strijd, het stromen, het eeuwig onderweg zijn en nergens aankomen. Juist de onmogelijkheid tot een mooie, uiteindelijke en definitieve oplossing te komen is het geheim van de onuitputtelijke rijkdom van het bestaan. De zin van het leven ligt dan in de hartstocht voor het leven, het feit dat het niet te temmen is maar oneindig verleidt tot het leven.

In deze optiek valt God en godsdienstige 'troost' zowiezo weg, want God en alle godsdienst behoort tot de goedkope oplossingen en alle oplossingen maken het leven tot lauwe pap.

In deze optiek ga je wat Nietzsche noemde 'voorbij goed en kwaad'. De hartstocht voor het leven accepteert alles wat het leven bevat als zaken die er moeten zijn en er mogen zijn.

Wat de redenatie van Vermeersch betreft: het is hem erom te doen om de christelijke God te ontmaskeren. Hij gaat dus bewust uit van de christelijke premissen. Als God en het bestaan zus en zo is, dan kom je hier en daar op uit en dus kan het niet waar zijn. Het gaat er niet om dat men een perfecte moraal denkt te hebben, maar eenvoudig om het feit dat de moraal waar de moderne mens voor kiest in strijd is met de moraal die de bijbel neerzet. De moderne mens kan dus niet in de God van de bijbel geloven. Over een andere God spreekt Vermeersch zich niet uit.

...de bedoeling van een goede moraal is volgens mij het waarborgen van de kwaliteit van het leven van de individuen in een samenleving.

Waarom zou dat de bedoeling van de moraal moeten zijn? Er is een diepere en veel uitgestrektere moraal: alles wat verleidt tot leven is goed. Dat dit veel verder gaat dan het monotonische stopwoord 'geluk' zie je overal om je heen: een mens wil het onweer, de nooit eerder geziene sneeuwstorm en ontberingen, de nooit eerder ervaren chaos, de oorlog, het vechten, het opzoeken van wat buiten de horizon ligt, het griezelen, de spanning, de onmogelijkheid iets te bereiken, de fantasie van zaken die waarschijnlijk niet waar zijn, zijn leven op het spel zetten, enz enz. dus juist allemaal zaken die de zogenaamde goede kwaliteit van het leven tegenzitten en naar de ondergang leiden.

Het topic wat je aansnijdt is bijzonder boeiend, maar bijzonder moeilijk om helder over te schrijven. Ik ben er altijd mee bezig, maar heb altijd het gevoel dat ik voor mezelf niet helder genoeg kan worden in mijn leven. Ik hoop het ooit beter te kunnen doen.

[Joe Hn]

We willen gewoon wat evenwicht en variatie, paradoxaal genoeg. Ik snap ons ook niet, maar je verwoord het mooi.

Bill Bailey - American Rock

[Socratoteles]

Voor zover ik het leven begrijp is de zin van het leven dan ook niet gelegen in geluk, of in goedheid, perfectie, rust, maar juist in het omgekeerde: de imperfectie, de tegenstelling, het botsen van het één tegen het ander, de strijd, het stromen, het eeuwig onderweg zijn en nergens aankomen.

Maar wat is het dan toch dat streven en strijden en stromen opbrengt? Waarom onderweg zijn als genieten van het uitzicht niet kan? Waarom strijden, als noch het strijden zelf voldoening schenkt, noch het bereiken van het doel? Zijn imperfecties, problemen en drempels niet eenvoudig zaken die je hoger doen denken over je prestaties en zo meehelpen je ego te strelen?

Juist de onmogelijkheid tot een mooie, uiteindelijke en definitieve oplossing te komen is het geheim van de onuitputtelijke rijkdom van het bestaan. De zin van het leven ligt dan in de hartstocht voor het leven, het feit dat het niet te temmen is maar oneindig verleidt tot het leven.

Mooie woorden, maar waaraan is het bestaan rijk? Wat is 'het leven' waar je zo lyrisch over spreekt? Om in leven te blijven moet een mens regelmatig een aantal activiteiten uitvoeren: eten en drinken bemachtigen en naar binnen werken, slapen, het lichaam op temperatuur houden, etc. Wie daarbij nog tijd over heeft, heeft de keuze uit een waaier van andere activiteiten waarin hij kan participeren. Wat voor activiteiten zou iemand kiezen die hartstocht voor het leven koestert, indien niet zaken die hem voldoening en geluksbeleving schenken?

In deze optiek valt God en godsdienstige 'troost' zowiezo weg, want God en alle godsdienst behoort tot de goedkope oplossingen en alle oplossingen maken het leven tot lauwe pap.

Zeker, zoals alle al te makkelijke oplossingen weinig voldoening schenken.

In deze optiek ga je wat Nietzsche noemde 'voorbij goed en kwaad'. De hartstocht voor het leven accepteert alles wat het leven bevat als zaken die er moeten zijn en er mogen zijn.

Alles wat het leven bevat? Valt de verkrachting van je kinderen daar ook onder? Of een samenleving die heksen verbrandt en woestijngodjes ophemelt?

Wat de redenatie van Vermeersch betreft: het is hem erom te doen om de christelijke God te ontmaskeren. Hij gaat dus bewust uit van de christelijke premissen. Als God en het bestaan zus en zo is, dan kom je hier en daar op uit en dus kan het niet waar zijn. Het gaat er niet om dat men een perfecte moraal denkt te hebben, maar eenvoudig om het feit dat de moraal waar de moderne mens voor kiest in strijd is met de moraal die de bijbel neerzet. De moderne mens kan dus niet in de God van de bijbel geloven.

Uitgaande van de premisse dat God de volmaakte moraal heeft, en de moderne mens concludeert bij bijbellezing dat die niet gelijkstaat aan zijn eigen moraal, dan is de enige conclusie dat de moderne mens blijkbaar niet over een volmaakte moraal beschikt. Over het al dan niet bestaan van deze God zegt het niets.

...de bedoeling van een goede moraal is volgens mij het waarborgen van de kwaliteit van het leven van de individuen in een samenleving.

Waarom zou dat de bedoeling van de moraal moeten zijn? Er is een diepere en veel uitgestrektere moraal: alles wat verleidt tot leven is goed.

Is goed in de zin dat het bijdraagt aan de geslaagdheid van het leven? Of, in andere bewoordingen, de kwaliteit van het leven verbetert? Kan dat verschillen per persoon? Zou het in het verderf storten van anderen zoiets kunnen zijn? Is het 'voorbij goed en kwaad' niet uistekend wanneer een sadist zijn genoegens onbeperkt botviert en de lijken huizenhoog opstapelt?

Dat dit veel verder gaat dan het monotonische stopwoord 'geluk' zie je overal om je heen: een mens wil het onweer, de nooit eerder geziene sneeuwstorm en ontberingen, de nooit eerder ervaren chaos, de oorlog, het vechten, het opzoeken van wat buiten de horizon ligt, het griezelen, de spanning, de onmogelijkheid iets te bereiken, de fantasie van zaken die waarschijnlijk niet waar zijn, zijn leven op het spel zetten, enz enz. dus juist allemaal zaken die de zogenaamde goede kwaliteit van het leven tegenzitten en naar de ondergang leiden.

Zijn het geen omwegen om tot een groter geluk te komen? Is het uitdagen van tegenstanders die de mens te sterk zijn niet de ultieme manier om zijn gevoelens van eigenwaarde te bevredigen? En is, zo bezien, een God die er alles aan doet om mensen naar de ondergang te leiden niet de beste die we ons kunnen wensen?

[Rereformed]

Zijn imperfecties, problemen en drempels niet eenvoudig zaken die je hoger doen denken over je prestaties en zo meehelpen je ego te strelen?

Ja, maar je hoeft dit niet negatief te zien. Het is wat Nietzsche noemde de wil tot macht, waardoor alle leven gekenmerkt wordt. Het is de voorwaarde voor of basis van leven dat het leven zich kenmerkt door te streven naar uitbreiding van macht.

In deze optiek ga je wat Nietzsche noemde 'voorbij goed en kwaad'. De hartstocht voor het leven accepteert alles wat het leven bevat als zaken die er moeten zijn en er mogen zijn.

Alles wat het leven bevat? Valt de verkrachting van je kinderen daar ook onder? Of een samenleving die heksen verbrandt en woestijngodjes ophemelt?

Ja, natuurlijk alles wat het leven bevat. Het houdt niet in dat je alles zegent. Je vervloekt bepaalde dingen, maar accepteert dat de mogelijkheid ertoe er wel moet zijn als een noodzakelijkheid.

Uitgaande van de premisse dat God de volmaakte moraal heeft, en de moderne mens concludeert bij bijbellezing dat die niet gelijkstaat aan zijn eigen moraal, dan is de enige conclusie dat de moderne mens blijkbaar niet over een volmaakte moraal beschikt. Over het al dan niet bestaan van deze God zegt het niets.

Zeker, indien je van mening bent dat slavernij of genocide of verdrinking van alle mensen op de aardbol op zes na, of een eeuwige helstraf wel eens goed zou kunnen zijn, en de opvattingen van de moderne mens immoreel zijjn, welaan, dan mag je uiteraard in die God van de bijbel blijven geloven.

Is het 'voorbij goed en kwaad' niet uitstekend wanneer een sadist zijn genoegens onbeperkt botviert en de lijken huizenhoog opstapelt?

Voorbij goed en kwaad betekent niet dat je alles goedpraat, maar dat je op iedere situatie de keuze van jouw goed en kwaad maakt, oftewel dat goed en kwaad niet op goddelijke stenen tafels gebijteld is.

Zijn het geen omwegen om tot een groter geluk te komen? Is het uitdagen van tegenstanders die de mens te sterk zijn niet de ultieme manier om zijn gevoelens van eigenwaarde te bevredigen?

Zeer zeker. Alweer, het gaat hier om uitbreiding van macht. Dat het meer geluk oplevert is een bijzaak.

En is, zo bezien, een God die er alles aan doet om mensen naar de ondergang te leiden niet de beste die we ons kunnen wensen?

Nee, want dat gaat in tegen die basiswet van het leven. De uitbreiding van mijn macht kan ik opofferen aan een hogere vorm van het uitbreiden van macht, bijvoorbeeld de macht van een groep of de gehele mensheid. Een individu kan dus gerust zijn leven ergens aan opofferen en zelf verloren gaan, maar de wil tot macht is tegengesteld aan de algehele ondergang.

Wanneer ga je overigens eens dat boek van Nietzsche lezen. Voorbij goed en kwaad (1886). In een brief die Nietzsche schreef sprak hij de verwachting uit dat zijn boek pas omstreeks het jaar 2000 gelezen mocht worden! Pas dan zouden er mensen zijn die het zouden beginnen te begrijpen. En hij schreef als ondertitel: "Voorspel tot een filosofie van de toekomst", oftewel daarná zou men misschien nog eens echte spijkers met koppen kunnen slaan. (Nietzsche kon er dan ook geen uitgever voor vinden, en liet het boek op eigen kosten uitgeven. Er werden er 114 exemplaren van verkocht!).

Hij schreef er oa dit in om het 'voorbij goed en kwaad' te kunnen begrijpen:

Zien we ons vandaag echter niet voor de noodzaak gesteld om nogmaals te besluiten tot een omkering, een fundamentele verschuiving van waarden, dankzij een nieuwe zelfbezinning en verdieping van de mens, - zouden wij niet op de drempel van een periode staan die negatief, in de eerste plaats buitenmoreel genoemd zou moeten worden. Vandaar rijst het vermoeden dat wat aan een handeling niet opzettelijk is juist van beslissend belang is. Ik geloof dat de bedoeling slechts een teken en symptoom is dat uitleg behoeft, iets dat op zichzelf weinig of niets betekent. De moraal is tot dusver een vooroordeel geweest, iets voorbarigs, iets voorlopigs misschien, iets van bijvoorbeeld hetzelfde niveau als de astrologie en alchemie van weleer, maar in ieder geval iets om overheen te groeien.

[Socratoteles]

Zijn imperfecties, problemen en drempels niet eenvoudig zaken die je hoger doen denken over je prestaties en zo meehelpen je ego te strelen?

Ja, maar je hoeft dit niet negatief te zien. Het is wat Nietzsche noemde de wil tot macht, waardoor alle leven gekenmerkt wordt. Het is de voorwaarde voor of basis van leven dat het leven zich kenmerkt door te streven naar uitbreiding van macht.

Maar wat ligt achter deze wil tot macht? Energierijk voedsel eten, drinken, seks, dergelijke activiteiten die in primaire levensbehoeften voorzien triggeren een intern beloningssysteem waardoor de bezigheid als plezierig wordt ervaren. Uit evolutionair perspectief heel functioneel, want de vraag is in hoeverre we het nog interessant zouden vinden om te doen wanneer dit ontbrak. Is het met het uitbreiden van macht niet hetzelfde? Iets dat een goed gevoel oproept, dat als drijvende kracht fungeert?

In deze optiek ga je wat Nietzsche noemde 'voorbij goed en kwaad'. De hartstocht voor het leven accepteert alles wat het leven bevat als zaken die er moeten zijn en er mogen zijn.

Alles wat het leven bevat? Valt de verkrachting van je kinderen daar ook onder? Of een samenleving die heksen verbrandt en woestijngodjes ophemelt?

Ja, natuurlijk alles wat het leven bevat. Het houdt niet in dat je alles zegent. Je vervloekt bepaalde dingen, maar accepteert dat de mogelijkheid ertoe er wel moet zijn als een noodzakelijkheid.

Het accepteren van het bestaan van de mogelijkheid doet iedereen. Maar het waarderen als iets wat er 'moet zijn en mag zijn' is heel wat anders. En verdraagt zich slecht met het vervloeken ervan, volgens mij.

Is het 'voorbij goed en kwaad' niet uitstekend wanneer een sadist zijn genoegens onbeperkt botviert en de lijken huizenhoog opstapelt?

Voorbij goed en kwaad betekent niet dat je alles goedpraat, maar dat je op iedere situatie de keuze van jouw goed en kwaad maakt, oftewel dat goed en kwaad niet op goddelijke stenen tafels gebijteld is.

Dat zou ik niet 'voorbij goed en kwaad' noemen, hoogstens 'voorbij de christelijke opvattingen over goed en kwaad'. Maar wat is het verschil tussen 'alles wat verleidt tot leven is goed' en 'alle activiteiten die een geluksbeleving oproepen zijn goed'?

Zijn het geen omwegen om tot een groter geluk te komen? Is het uitdagen van tegenstanders die de mens te sterk zijn niet de ultieme manier om zijn gevoelens van eigenwaarde te bevredigen?

Zeer zeker. Alweer, het gaat hier om uitbreiding van macht. Dat het meer geluk oplevert is een bijzaak.

Dat vraag ik me af. Zou je nog steeds naar uitbreiding van macht streven als het je geen voldoening zou geven? Zo ja, wat drijft je er dan toe?

Zien we ons vandaag echter niet voor de noodzaak gesteld om nogmaals te besluiten tot een omkering, een fundamentele verschuiving van waarden, dankzij een nieuwe zelfbezinning en verdieping van de mens, - zouden wij niet op de drempel van een periode staan die negatief, in de eerste plaats buitenmoreel genoemd zou moeten worden. Vandaar rijst het vermoeden dat wat aan een handeling niet opzettelijk is juist van beslissend belang is. Ik geloof dat de bedoeling slechts een teken en symptoom is dat uitleg behoeft, iets dat op zichzelf weinig of niets betekent.

Ik lees hierin dat een handeling niet op intentie maar op resultaat moet worden beoordeeld. Vraag is, wat kenmerkt het resultaat van moreel goede handelingen?

De moraal is tot dusver een vooroordeel geweest, iets voorbarigs, iets voorlopigs misschien, iets van bijvoorbeeld hetzelfde niveau als de astrologie en alchemie van weleer, maar in ieder geval iets om overheen te groeien.

Moraal bestaat toch voornamelijk uit verschillende waarderingen voor verschillende handelingen. Hoe moet men daar overheen groeien? Of begrijp ik het verkeerd?