Op Credible schreef je een nieuwe column in de tijd dat je hier niet van je liet horen:
De zwakte van de mens. Die column sluit mooi aan op ons topic, aangezien die column als thema heeft de stelling
"Mensen zijn niet redelijk". Na een korte inleiding waarmee je de stelling meent te kunnen aantonen, onderstreep je de algemeenheid door er achteraan te schrijven:
"Als ik naar mijzelf kijk zie ik ook weinig reden tot optimisme."
Ik zie tot nog toe ook weinig reden tot optimisme wat jou betreft, want iemand die een onredelijk religieus geloof aanhangt en dit dan gaat verdedigen met de verontschuldiging dat
iedereen behoorlijk redeloos is, moet wel bijzonder gevangen zitten in een ideologie. Het is exact dezelfde verdediging van je geloof als die je in dit topic ook al naar voren bracht:
"Je mag wat ik schrijf mistig vinden, daar zal je zeker gelijk in hebben, maar dat is maar om één reden, namelijk dat de werkelijkheid niet simpel, helder en eenduidig is." Deze verdediging is zwak want uit het laatste volgt helemaal niet dat je dan maar het eerste moet accepteren en jezelf er mee gaat doordrenken en er vrolijk aan mee gaat doen. Zelfs indien de stelling "mensen zijn niet redelijk" waar is, dan nog is dat geen reden om je daarbij neer te leggen als iets waar niets aan te doen valt. Veel redelijker is het besluit te nemen om alles te doen om redelijkheid in jezelf te ontwikkelen, dus te
streven naar zoveel mogelijk redelijkheid, voortdurend naar meer en meer redelijkheid; ook te streven naar de oorzaak ervan beter te begrijpen (in de psychologie is opgemerkt dat psychisch voordeel vaak aan de basis staat voor onredelijkheid).
Dat is exact wat de moderne mens in steeds grotere mate gedaan heeft sinds de Verlichting, oftewel sinds de mens met wetenschap bezig is, en daar heeft de mensheid bijzonder veel baat bij gehad. Want wetenschap mag dan niet absoluut betrouwbaar zijn, het is wel het beste middel om waan van werkelijkheid te onderscheiden. En ook het middel waarmee inzichten in de zwakheid van de mens nog veruit voorbij alle inzichten van oude religies wordt getild. Een filosofische instelling, dus een grote mate van skepticisme en argwaan, het tegendeel van geloof, geeft al even goede middelen om veel waan, onredelijkheid en onwaarheid te ontmaskeren. Dit is iets wat een mens met aktieve oefening ook een heel eind kan ontwikkelen in zijn persoonlijke leven.
Nadat je je stelling ‘de mens is zwak/de mens is onredelijk’ geponeerd en ‘bewezen’ hebt, vervolg je als een propagandist voor het christelijk geloof:
"Van alle morele ideologieën heeft religie volgens mij de meeste inzicht in de fundamentele zwakheid van de mens. En van alle religies komt het christendom volgens mij het minste met gemakkelijke oplossingen. Islam vraagt gehoorzaamheid, boeddhisme vraagt mededogen vanuit onthechting."
Hoe naief! En niet bepaald in de eerste plaats vanwege die zwiepende uitspraken waarin je in een paar luttele woorden denkt een kern van verschillende religies te kunnen samenvatten en er een oordeel over te kunnen vellen. Het meest verbazende is wel dát je op dit punt überhaupt vervolgt met te kijken naar wat de beste ideologie is. Indien je je eigen stelling namelijk serieus had genomen zou je meteen al tot de conclusie gekomen zijn dat een sobere denker juist alle ideologieën allereerst uit de weg gaat. Een ideologie is een denksysteem waar de mens bij uitstek onredelijk is. Een ideologie is altijd een bepaalde kleur ten koste van andere kleuren, het is een eenzijdige kijk op het leven, het is overdreven, een ideologie zit vol met argumenten die zijn uitgevonden om een bepaalde leer ingang te doen vinden, oftewel moet het altijd van een dosis propaganda hebben. Ideologie is voor partijgangers. Iedere sobere denker die enig weet heeft van de onredelijkheid van de mens ontmaskert iedere ideologie en nuanceert het met tal van andere of zelfs tegengestelde zaken die ook onder ogen moeten worden gezien. In plaats daarvan ga jij er één verdedigen! En hoe!
"En als gelovige geloof ik dat het christendom van mij vraagt om gehoorzaamheid: mededogen met anderen, juist vanuit de hechting aan anderen. De ander heeft uiteindelijk dezelfde fundamentele zwakte als ik."
Gehoorzaamheid deelde je een paar zinnen ervoor uit aan de Islam en dankte je af. En 'mededogen uit hechting' verzin je nu om maar op iets omgekeerds van het boeddhisme te komen? Dus gehecht aan de zwakheid van ons mensen? Waarom niet veel gezonder zowel jezelf als de ander een schop onder zijn kont geven en aan te sporen tot hoger, beter, sterker, redelijker? Op dit punt begin ik me overigens af te vragen of je Zarathoestra ooit wel gelezen hebt.
"Ik denk dat eerlijke mensen uiteindelijk, na zelfonderzoek, concluderen dat zij uiteindelijk niet goed zijn."
In je column laat je verward de woorden 'fundamenteel zwak', 'niet redelijk', 'niet rechtvaardig' en 'uiteindelijk niet goed' op elkaar volgen, alsof ze allemaal synoniemen van elkaar zijn en je de ene na de andere negatieve uitspraak over de mens eenvoudig maar kan opstapelen om je punt te maken dat het altijd slecht gesteld is met de mens. Je hebt nog vergeten zijn luiheid en afkeer van geestelijke inspanning, zijn zucht naar vertier en escapisme en het feit dat zijn oksels vaak onaangenaam ruiken erbij op te noemen.
Wat hier vooral naar voren komt is niet de helderheid van je betoog maar een gevangen zitten in - en daarom gekunstelde verdediging van - een zeer morbide levenshouding. Hetgeen natuurlijk niet verwonderlijk is, want dat is inderdaad vanouds een kern van het christelijk geloof, en je noemde ooit kribbigheid en cynisch zijn als termen die je kenschetsen. Het wordt tijd dat je je eens gaat afvragen hoezeer je leven door het christelijk geloof negatief is beïnvloed en hoezeer je dat zou kunnen aanpakken en veranderen door eens radikaal een andere richting op te gaan in je denken: de roeping van de mens is
mens te zijn (Multatuli), en de grootsheid van het leven bestaat juist daaruit dat het nooit af is noch ooit gedacht kan worden als volmaakt.
"Van God kunnen we alleen maar vertrouwen en hopen dat hij diezelfde zwakte niet heeft."
Is dit echt wat anders dan de woorden van iemand die volstrekt niet weet wat hij over God zou kunnen zeggen dat enige redelijkheid bevat? En die dan maar besluit te eindigen door iets te schrijven waar de deemoed en vroomheid van afdruipt, ingrediënten die een column met zekerheid altijd in goede aarde zullen laten vallen bij christenen die twijfel al evenzeer als een trouwe metgezel elke dag in zichzelf herkennen?
Dat God - of we nu uitgaan van een werkelijk bestaande god of een god die de creatie van de fantasie van de mens is - die zwakte uiteraard ook heeft is al volkomen duidelijk uit het menselijk en ander bestaan dat hij volgens het gerucht geschapen heeft, waarin bijvoorbeeld weinig redelijks noch rechtvaardigs is te bespeuren in het lot van verschillende mensen, noch in zijn uitvinding van talloze levensgevaarlijke omstandigheden en afschrikwekkende ziekten, noch in zijn vriendjespolitiek van uitverkorenen. "100% goed bestaat net zo min als een absoluut vacuüm. Het bestaat alleen in theorie", geeft iemand als reaktie op je column, en dat geldt uiteraard ook voor God, anders had hij het de eerste keer dat hij schiep wel beter gedaan. Dat je dat drommels goed beseft laat de frase
'kunnen we alleen maar vertrouwen en hopen' wel zien, want als je zelf over vertrouwen zou beschikken zou het hopen overbodig zijn en wanneer je erop moet hopen dan is dat omdat het je aan vertrouwen ontbreekt.
Geloof is voor iedere niet fundamentalist een onzinnig taalspel. Een ludieke nieuwe illustratie kwam ik tegen in
dit freethinker topic, waar een met minder helder denken maar grote talenten tot acrobatiek begiftigde vrijzinnige christen, na ervan beschuldigd te worden in het bestaan van God te geloven, op deze vondst komt om zich daaruit weg te wurmen:
[Ik geloof] in die zin dat God niet (letterlijk) bestaat maar gebeurt. Bij mij speelt ook niet de vraag of God wel of niet bestaat. Dat doet er niet echt toe om te kunnen geloven. Om te geloven is het juist van belang dat God niet bestaat.
Deze christen heeft zijn godsdienst tot synoniem van een
virtual reality computer game teruggebracht waarin een tiener, en, toegegeven, ik ook, heerlijk in kunnen opgaan. Rest ons nog te vragen aan hem waarom zijn spelletje religieus geloof moet zijn en niet de wereld van de hobbits of het spannende WoW of creatievere Second Life.
Evert, wanneer je maar lang genoeg nadenkt over welke van de twee opties die het christelijk geloof ons tegenwoordig aanbiedt het meest aantrekkelijk is, die van het fundamentalisme of die van de vrijzinnigheid, oftewel de keus tussen tragedie en komedie waarbij het niet duidelijk is welke benaming aan welke variant gegeven moet worden, dan kom je volgens mij in het proces van de euthanasie van je geloof onherroepelijk eens op zijn eindbestemming.
Ik heb je graag tijd willen geven om met goede weerwoorden te komen, maar ontkom moeilijk meer aan de conclusie dat je er nu maar met de pet naar gooit.