'Het niets is geen mysterie meer'

[biemer]

Uit dagblad Trouw van 20 sept 2012:

'Het niets is geen mysterie meer'


De Amerikaanse fysicus Lawrence Krauss schreef een boek over de vraag waarom er iets is in plaats van niets. De wetten van de natuur schrijven voor dat het niets voortdurend iets voortbrengt en dat dit iets kan uitgroeien tot een heelal. 'Het niets is alleen veel ingewikkelder dan we dachten.'

Het is de moeder aller waarom-vragen. Waarom is er iets in plaats van niets? Talloze filosofen en theologen hebben hun tanden er op stukgebeten, maar de Amerikaanse fysicus Lawrence Krauss (58) is er klaar mee. "Voor de wetenschap is het niets geen mysterie, het niets is alleen veel ingewikkelder dan we dachten. We begrijpen dat uit het niets iets kan ontstaan. Sterker nog, er zal altijd iets uit het niets ontstaan en de wetten van de natuur schrijven voor dat dat iets uitgroeit tot een heelal als het onze."

Zo, die zit. Krauss zegt het vol overtuiging. Zijn vakgebied heeft de afgelopen tien, twintig jaar een revolutie doorgemaakt en dat wil hij weten ook. Hij schreef er een boek over, 'Universum uit het niets', en deze week lichtte hij zijn ideeën toe tijdens een masterclass in De Balie in Amsterdam. "De vraag is niet meer interessant. De wetenschap heeft ons een plausibele verklaring voor het ontstaan van het heelal gegeven. En die verklaring is fascinerend. Het werkelijke verhaal van het heelal is zo verbazingwekkend. Het is een feest, en dat wil ik met zo veel mogelijk mensen vieren."

Zelf stond hij aan de wieg van die revolutie. Kosmologen wisten begin jaren negentig wel dat hun beeld van het heelal niet kon deugen. Om de structuur ervan te kunnen verklaren, kwamen ze een enorme hoeveelheid energie tekort. Samen met collega Michael Turner schreef Krauss in 1995 een 'ketters' artikel waarin hij die ontbrekende energie toeschreef aan de lege ruimte, aan het vacuüm. "Ik geef toe, het was een maf idee. We geloofden het zelf niet, we wilden alleen maar laten zien hoe gebrekkig onze kennis over het heelal was."

De gemeenschap reageerde lauwtjes. Het tweetal werd meewarig aangekeken, hun artikel werd nauwelijks aangehaald - eigenlijk alleen door hen zelf. "Ik weet nog dat ik in die tijd Saul Perlmutter tegen het lijf liep. Hij was bezig de uitdijing van het heelal op te meten. 'Ik ga bewijzen dat je ongelijk hebt', zei hij."

Twee jaar later leidde Perlmutter uit zijn metingen af dat het heelal versneld uitdijt, en om dat te verklaren had hij precies die hoeveelheid energie nodig die Turner en Krauss hadden gesuggereerd. "Opvallend genoeg waren de collega's nu juist vrijwel onmiddellijk 'om'. Zo gaat het vaak: iedereen wist dat er iets fout zat, en daarom werd deze oplossing met gejuich binnengehaald. Gek genoeg was ik nu een van de weinigen die waarschuwden voor te veel enthousiasme. Grote claims vereisen grote bewijzen, vond ik. Maar die kwamen in de loop der jaren ook, en iedereen in het vak is er nu van overtuigd dat deze energie van de lege ruimte, die we donkere energie zijn gaan noemen, reëel is. Perlmutter heeft vorig jaar voor zijn ontdekking de Nobelprijs gekregen. En ik moet zeggen, het voelt heel bevredigend dat ik het destijds goed bleek te hebben geraden."

De lege ruimte kon dus energie bevatten. Intussen was ook duidelijk geworden dat het niets iets kon voortbrengen, en dat dit iets kon uitgroeien tot een heus heelal. Krauss begrijpt dat dit voor een buitenstaander moeilijk te vatten is. Hij staart naar de lichtspotjes in het plafond boven hem en zegt dan: "Dit licht is ook uit het niets ontstaan. De lichtdeeltjes zaten niet in of achter de elektronen verstopt. Nee, ze waren er zojuist nog niet. Ze zijn in het spotje ontstaan. Uit het niets."

Dat gebeurt in de lege ruimte voortdurend, leert de quantummechanica, de theorie die het gedrag van microscopisch kleine deeltjes beschrijft. Aan de lopende band ploppen deeltjes op uit het niets, om meestal ook weer heel snel te verdwijnen. Maar de ontstaansgeschiedenis van het heelal maakt het mogelijk dat zo'n flitsdeeltje een lang leven krijgt. "En als dat gebeurt, krijg je het heelal met alle materie en straling er gratis en voor niks bij", glundert Krauss. En hij vervolgt met een complex verhaal over de zwaartekracht die het heelal vult met negatieve energie, zodat er ruimte ontstaat voor de materie van sterren en planeten.

Toch is het vreemd. U claimt dat u het plaatje compleet heeft, maar van enkele belangrijke ingrediënten, zoals de donkere materie en de donkere energie, heeft u geen idee wat het is.
"Het is waar dat we veel details nog niet kennen. Wat donkere energie is, blijft een raadsel. Maar we weten dat het bestaat. Het feit dat we niet alles begrijpen, wil nog niet zeggen dat we er niets van begrijpen. We kunnen ook nog niet bewijzen dat het heelal uit het niets is ontstaan. Wel zeggen de wetten van de natuur dat als er iets uit niets ontstaat, een heelal als dat van ons het resultaat is. Dat maakt het idee wel heel plausibel."

En die wetten zelf dan? Zijn die ook uit het niets ontstaan, of waren die er altijd al? Of, zoals Einstein het zei, zat God aan de knoppen toen hij de oerknal liet afgaan?
"Dat is een heikel punt. Zoals het er nu naar uitziet, zijn de natuurwetten bij toeval ontstaan. Kijk, de donkere energie heeft precies de goede waarde. Was hij iets groter geweest, dan hadden de sterren zich niet kunnen vormen. Maar waarom is hij dan precies goed? Toeval. We hebben genoeg redenen om aan te nemen dat er talloze universums zijn. En in dat van ons is de donkere energie precies goed."

Dat riekt naar het 'antropisch principe'. Het heelal is zoals het is omdat wij er zijn om dat te constateren. Toch een zwaktebod.
"Zo zie ik dat niet. Het is op dit moment de verklaring die het meest voor de hand ligt. Als iets uit niets kan ontstaan, is het logisch dat er oneindig veel universums zijn. Je kunt het wel jammer vinden, het betekent immers dat wij niet uniek zijn, maar als wetenschapper zeg ik: oké, het heelal is wat het is, en dat accepteer ik. In tegenstelling tot religieuze mensen die ervan uitgaan dat het heelal is zoals het volgens hen zou moeten zijn."

U heeft het niet zo op religie. Uw boek staat vol kleine en grote sneren in die richting. Over de theologie bijvoorbeeld die niets aan onze kennis zou hebben bijgedragen.
"Is dat zo? Volgens mij valt dat wel mee. Maar het is waar, ik prefereer een heelal zonder God. Religie is gebaseerd op verhalen van boeren uit de ijzertijd die niet eens wisten dat de aarde om de zon draait. We weten nu zo veel meer, de wetenschap heeft laten zien dat het heelal veel vreemder is dan we konden denken. Maar ook veel interessanter. Het echte verhaal is toch veel mooier dan die stomme sprookjes."

Hier spreekt de arrogante wetenschapper die vertelt hoe het zit.
"Arrogant? Welnee. Beweren dat het heelal voor ons geschapen is, dat is pas arrogant. Bovendien maakt dat verhaal van de mensheid een kudde makke schapen die figureren in een vooropgezet plan. Religie is de ultieme aanslag op de menselijke waardigheid. Zonder God is de zin van het leven dat wat we ervan maken."

Voor gelovige mensen is God juist de zin van het leven.
"Nee, God is het antwoord op de waarom-vraag. En dat antwoord getuigt van intellectuele luiheid. Daar stopt het denken. Bovendien gaat de waarom-vraag ervan uit dat er een doel is. Maar er is geen enkel bewijs dat er een doel is. Waarom-vragen hebben geen betekenis."

Maar u begint er zelf mee. Met uw vraag waarom er iets is in plaats van niets.
"Ja, dat is waar. Maar iedereen kent hem zo. Eigenlijk beantwoord ik de hoe-vraag. Hoe verklaren we dat er iets is en niet niets? Die vraag heeft de wetenschap van haar mysterie ontdaan. Ze is niet meer interessant. Het is net zo'n vraag geworden als de vraag waarom een bloem rood is in plaats van blauw. We weten het niet tot in de details maar we hebben er een plausibele verklaring voor."

Lawrence Krauss
Lawrence Krauss: Universum uit het niets. Waarom er iets is in plaats van niets. Nieuw Amsterdam 2012. €21,95

Geboren 27 mei 1954 in New York, opgegroeid in Toronto, Canada

1982 PhD in fysica aan MIT in Cambridge

2008 hoogleraar fysica aan Arizona State University

Auteur van oa 'De fysica van Star Trek' (1995), 'Quantum Man', biografie van Richard Feynman (2010)

[siger]

"De lege ruimte kon dus energie bevatten."

Nu heb ik hem. Ze nemen ons bij ons pietje. Mijn reeds wankele en voorwaardelijke achting voor cosmologie stort hier en nu in elkaar. We worden tot het kopen van boeken gechockeerd met altijd lulliger uitspraken. Het is begonnen met de "Big Bang" die eigenlijk als grap bedoeld was, maar die verkocht als een Big Bang, waarna men niet meer kon stoppen:

"Er zijn veel verzamelingen van alles."

"De ruimte waar niets in zit, daar zit energie in".

....

En zeggen dat de oude Grieken al wisten dat leegte niet bestaat. Maar dat klinkt natuurlijk niet zo shocking als eerst iets leegte noemen, dan zien wat er in zit, en de schokkende ontdekking wereldkundig maken dat "de lege ruimte kan .... bevatten."

Voor mij is de verwarring opgezet spel, voor aandacht en verkoop. Van Trouw bijvoorbeeld.

[axxyanus]

"De lege ruimte kon dus energie bevatten."

Nu heb ik hem. Ze nemen ons bij ons pietje. Mijn reeds wankele en voorwaardelijke achting voor cosmologie stort hier en nu in elkaar. We worden tot het kopen van boeken gechockeerd met altijd lulliger uitspraken. Het is begonnen met de "Big Bang" die eigenlijk als grap bedoeld was, maar die verkocht als een Big Bang, waarna men niet meer kon stoppen:

"Er zijn veel verzamelingen van alles."

"De ruimte waar niets in zit, daar zit energie in".

....

En zeggen dat de oude Grieken al wisten dat leegte niet bestaat. Maar dat klinkt natuurlijk niet zo shocking als eerst iets leegte noemen, dan zien wat er in zit, en de schokkende ontdekking wereldkundig maken dat "de lege ruimte kan .... bevatten."

Voor mij is de verwarring opgezet spel, voor aandacht en verkoop. Van Trouw bijvoorbeeld.

Ja het begon al in de vorige eeuw toen ze radioactviteit ontdekten en het ondeelbare zich bleek te splitsen. Allemaal opgezet door de oude grieken zodat de fysici nu meer boeken kunnen verkopen.

[doctorwho]

Lawrence Krauss
Lawrence Krauss: Universum uit het niets. Waarom er iets is in plaats van niets. Nieuw Amsterdam 2012. €21,95

Geboren 27 mei 1954 in New York, opgegroeid in Toronto, Canada

1982 PhD in fysica aan MIT in Cambridge

2008 hoogleraar fysica aan Arizona State University

Auteur van oa 'De fysica van Star Trek' (1995), 'Quantum Man', biografie van Richard Feynman (2010)

Ik ga het boek alvast bestellen dank voor deze posting

[Samsa]

Het is dan ook populaire wetenschap + een beetje commercie Siger... mensen hebben behoefte aan mooie verhalen en one-liners, desnoods om er kritiek op te kunnen leveren.

[Peter van Velzen]

Ik geloof er niets van.

[Rereformed]

Buitengewoon interessant. Krauss' uitspraken over religie zijn ook recht in de roos.

@Siger:
"De lege ruimte kon dus energie bevatten."
Is het zo moeilijk om de zin te lezen zoals die vanzelfsprekend bedoeld werd? "De ruimte die ooit als leeg werd beschouwd bevatte dus wel degelijk energie."

[doctorwho]

Ik geloof er niets van.

Dat komt omdat je een doorgewinterde ongelovige bent

[kiks]

Buitengewoon interessant. Krauss' uitspraken over religie zijn ook recht in de roos.

De volgende vind ik met name treffend:

Religie is de ultieme aanslag op de menselijke waardigheid.

Groet

kiks

[Peter van Velzen]

Ik geloof er niets van.

Dat komt omdat je een doorgewinterde ongelovige bent

Weet ik, ik heb dan ook besloten de winter af te schaffen.
Moet nog wel iets verzinnen tegen die Moesson. . .

Niets kan mijns inziens nooit bestaan, al zouden er scewes number universums zijn met niets erin, wat zou het? Niemand kan ze immers waarnemen? Maar Krauss zijn boek is me ook al aanbevolen door collega Arie. Dus het staat op mijn lijstje. Het zal mij benieuwen of ik er iets van zal opsteken. En vooral wat. Ik heb de neiging om andere dingen te oonthouden dan de schrijvers bedoelen. Ondertussen ben ik op pagina 423 van Ulyses, en heb daarna nog 7000 boeken te gaan. Ik denk toch maar dat ik er een paar over sla. Tenslotte heb ik nog maar 58 jaar de tijd, volgens Genesis.....

[Bonjour]

Ik wist niet dat Collins, Banks en Rutherford daar een mening over hadden. Kan me niet voorstellen dat je het boek met dezelfde naam serieus neemt.

(Overigens staat Genesis 11 vol met mensen die ouder dan 120 jaar werden, na de opmerking in Genesis 6)

[siger]

@Siger:
"De lege ruimte kon dus energie bevatten."
Is het zo moeilijk om de zin te lezen zoals die vanzelfsprekend bedoeld werd? "De ruimte die ooit als leeg werd beschouwd bevatte dus wel degelijk energie."

Je bedoelt dat Krauss imposante dingen moet zeggen als:

...het niets is alleen veel ingewikkelder dan we dachten. We begrijpen dat uit het niets iets kan ontstaan. Sterker nog, er zal altijd iets uit het niets ontstaan en de wetten van de natuur schrijven voor dat dat iets uitgroeit tot een heelal als het onze

... en dat ik dan moet denken "feitelijk bedoelt hij gewoon dat niets niet bestaat?"

Wat belet Krauss om het simpel te zeggen? Commercie?

[Peter van Velzen]

Ik wist niet dat Collins, Banks en Rutherford daar een mening over hadden. Kan me niet voorstellen dat je het boek met dezelfde naam serieus neemt.

(Overigens staat Genesis 11 vol met mensen die ouder dan 120 jaar werden, na de opmerking in Genesis 6)

Jij denkt dat ik ouder wordt ?

[GayaH]

*
Volgens mij bedoelt hij dat er veel meer 'niets' bestaat dan 'iets'!

<< >>
... en dat ik dan moet denken "feitelijk bedoelt hij gewoon dat niets niet bestaat?"
<< >>

Als 'dalik' ons universum, of beter: alle 'materie' in ons universum ...

• (Materie bestaat niet!)

... als dalik alle 'materie' in ons universum is afgekoeld tot 0 Kelvin,
en aldus alle materie een volume van nul heeft 'bereikt',
nou, dan is er van dat universum 'niets' meer over dan een minuscuul klein koud klontje 'iets'
met daarom heen net zoveel 'niets' als nu het universum groot is.

Maar zelfs 'oneindig' kleine deeltjes blijken te trillen ...

• (Uit zichzelf? Nulpuntsbeweging? Nulpuntsenergie?)

... dus ook dat minuscuul kleine klontje zal altijd 'iets' boven 0 Kelvin blijven.

Het 'niets' bestaat en in dat 'niets' ontstaat, of beter manifesteert zich 'iets' door beweging.
Om 'iets' te laten ontstaan is het 'niets' er omheen (en er van binnen in!)
dus nodig om zich te manifesteren.
Zonder al dat 'niets' kan niets(!?) ontstaan,
maar dat is wat anders dan dat 'iets' uit 'niets' ontstaat.

Alles wat er is was er altijd al,
slechts de verschijningsvorm verandert,
behalve als daar geen tijd voor is, maar in dat geval staat alles stil ...
... en dat kan alleen bij 0 Kelvin.

Hmmm ...

*

[axxyanus]

@Siger:
"De lege ruimte kon dus energie bevatten."
Is het zo moeilijk om de zin te lezen zoals die vanzelfsprekend bedoeld werd? "De ruimte die ooit als leeg werd beschouwd bevatte dus wel degelijk energie."

Je bedoelt dat Krauss imposante dingen moet zeggen als:

...het niets is alleen veel ingewikkelder dan we dachten. We begrijpen dat uit het niets iets kan ontstaan. Sterker nog, er zal altijd iets uit het niets ontstaan en de wetten van de natuur schrijven voor dat dat iets uitgroeit tot een heelal als het onze

... en dat ik dan moet denken "feitelijk bedoelt hij gewoon dat niets niet bestaat?"

Alsof je dat dan niet evengoed in het belachelijk zou kunnen trekken.

Wat belet Krauss om het simpel te zeggen? Commercie?

Dit van de persoon die altijd zegt dat als de ander je niet wil begrijpen, het futiel is om het beter te willen uitleggen of woorden van dergelijke strekking.