Hieronder mijn commentaar op de eerste helft van de film. De rest volgt later wellicht, als ik tijd ervoor kan vinden:
John Gray schreef:'Voor veel mensen die zichzelf als secularist beschouwen, betekent een seculiere staat eenvoudigweg een staat zonder religieuze identiteit die geen religie belichaamt. Voor secularisten die de moderne tijd beschouwen als een tijd die steeds meer seculier wordt en die denken dat we in een seculier tijdperk leven, betekent secularisme een situatie waarin religie zich teruggetrokken heeft of weggekwijnd is, of afwezig is.
Ik geloof niet dat we in een seculier tijdperk leven, laat staan dat religie zich teruggetrokken heeft. Ik denk wel dat een seculiere staat een staat zou moeten zijn die geen bepaalde religie belichaamt of bevoorrecht, maar tegelijkertijd geloof ik niet dat er op dit moment een staat is die volkomen onpartijdig is; waarschijnlijk zelfs de Nederlandse staat niet.
Indien een secularist iemand is die vind dat een overheid zo neutraal mogelijk moet proberen te zijn ten aanzien van religie en levensbeschouwing, en zich ook bij het regeren niet moet laten leiden door levensbeschouwelijke dogma's, dan heb ik er geen enkel bezwaar tegen om een secularist genoemd te worden.
Gray schreef:Maar al die conventionele definities van secularisme zijn ontoereikend of zelfs misleidend. Ze houden namelijk geen rekening met de verregaande mate waarin het seculiere denken, een seculier wereldbeeld en zelfs ideeën over een seculiere staat gevomrd zijn door religieus denken... het seculiere denken of het ideaal van een seculiere maatschappij geworteld is in de westerse religie, met name in het christendom. Augustinus scheidde al de de stad van god en de stad van de mens. Het gaat wellicht ook terug op de uitspraak van Jezus' uitspraak 'betaal je schulden aan ceasar, en betaal je schulden aan god.'
.... en daaruit concludeert Gray dat
'het onderscheid tussen de spirituele en seculiere sfeer' een erfenis is van de westerse religie. Het lijkt een 'non sequitur'. De conclusie volgt niet logisch uit de vooronderstellingen. Scheiding van kerk en macht is in Europa meestal niet gescheiden geweest, en het was juist machtsmisbruik waar veel verlichtingsdenkers zich tegen keerden; het machtsmisbruik van de alliantie van kerk en adel.
In zekere zin klopt het wel dat het uitoefenen, en het willen uitoefenen van macht en bestuur, in strijd is met de boodschap van christus (al kun je alles natuurlijk op vele wijzen interpreteren); 'de keizer geven wat des keizers is', 'andere wang aanbieden', 'slaaf, dien uw meester als ware het christus zelve'. En als we die lijn volgen dan wordt 'christelijke politiek' een soort contradictio in terminis; CDA, Christenunie, en SGP zijn dan in feite 'onchristelijke' partijen. Maar ik denk niet dat de verlichtingsdenkers hun inspiratie voor scheiding van kerk en staat uit de bijbel haalden, of dat zij geïnspireerd werden door Augustinus. Al sluit ik de kans nooit helemaal uit dat men het soms 'for the sake of argument' heeft geroepen. Maar dat is mij onbekend.
Punt is dat het niet genoeg is om te roepen dat Jezus en Augustinus voorstanders waren van scheiding tussen kerk en staat, maar dat je eveneens de verbinding tussen de verlichtingsfilosofie en die losse uitspraken moet aantonen. Het ene volgt niet automatisch uit het andere.
Mensen die beweren een volledig seculier denkpatroon te hebben, of zelfs uitkijken naar een toekomst waarin er zo'n denkpatroon zal zijn, zijn gezwicht voor een illusie. Ze denken dat als je religieuze overtuigingen afwijst, atheïst wordt en niet meer in het hiernamaals gelooft, dat je dan bent ontsnapt aan de diepe impact van het jodendom en het christendom op het westerse denken.
Ik weet niet of ik een volledig seculier denkpatroon heb. Dat zou immers impliceren dat ik mijzelf volledig ken. Dat zou erg aanmatigend zijn.
Of ik uitkijk naar een toekomst waarin er zo'n denkpatroon zal zijn? Nee, ik ben geen profeet. Ik weet niet precies wat de toekomst ons brengt.
En in de laatste zin lijkt Gray twee dingen door elkaar te halen. Als je zelf (innerlijk) vrij zou zijn van religieuze overtuigingen, wil dat niet zeggen dat je dan ook ontsnapt bent aan de impact van die religies op de maatschappij. Dat zijn twee verschillende dingen, en het is vreemd om te zien dat men dat dan zo door elkaar husselt.
Maar het loslaten van overtuigingen kan makkelijk samengaan met het behouden of zelfs accentueren van religieuze denkwijzen.
Dat kan, maar is dat altijd zo?
Dat is de afgelopen eeuw keer op keer gebeurd in het westen en het gebeurt nog steeds. Richard Dawkins heef recent een tvserie gemaakt over Darwin. Daarin herhaalt hij een bewering uit zijn boek de zelfzuchtige genen. Hij zegt: 'Hier is Darwin's verklaring van de oorsprong van de soorten, en van de oorsprong van de mensheid. Wij zijn genetische machines die zijn geprogrammeerd om te overleven. Dit is een volledig wetenschappelijke verklaring voor de mensheid. Maar aan het eind van die recente Britse TV-serie en aan het eind van zijn boek zegt hij: 'Maar mensen zijn de enige dieren die vrij zijn om zich te verzetten tegen hun genetische programma.
Waar komt die vrijheid vandaan? Is dat wetenschappelijk onderbouwd? Is er een theorie die laat zien waarom mensen anders zijn dan andere diersoorten? Wanneer zijn ze anders geworden? Gold dat ook voor Neanderthalers? Waar komt dat vandaan? Dat komt uit religie. Het geloof in een vrije wil komt uit het westers monotheïsme, uit het christendom en het jodendom, en niet uit de wetenschap.
Eén zinnetje heb ik even vet gemaakt. Dit is weer zo'n uitspraak die we allemaal maar dienen te aanvaarden. Het wordt op geen enkele manier onderbouwd. Bovendien lijkt men de niet-joden en niet-christenen, en de mensheid die voor het christendom leefde, een brevet van onvermogen te geven.
'Oh, arme heidenen! Arme slaven van de genen! zij konden zich niet verzetten tegen hun genetische programma. Hadden ze de Heere Jezus maar gekend.'
De reden waarom de mensheid enige vrijheid heeft om zich te verzetten tegen haar genetische programma, is niet omdat ze die gave geschonken kreeg door de wijze lessen van de Here Jezus, of door de geboden van Jahwe, maar omdat de menselijke hersenen er door mutatie en natuurlijke selectie voor uitgerust werden. Het is niet door het christen- of jodendom, noch door enige andere religie dat wij een vrije wil hebben. Het is waarschijnlijk door de vrije wil (en onze verbeeldingskracht) dat wij religie hebben. Precies andersom. Ook geleerden zeggen soms rare dingen, blijkt maar weer. Niets menselijks is hen vreemd.
Charles Taylor schreef:'De wetenschap doet, anders dan religie niets met de belangrijkste levensvragen: Wat is de zin van het leven? Wat is echte goedheid?
Nee, gelukkig niet. Dat is ook niet de taak van wetenschap. Waarom haalt men die dingen toch altijd door elkaar? Wie beweert dat wetenschap daar antwoorden op geeft, of daar antwoorden op zou moeten geven?
Anderszijds, wat doet religie met die levensvragen? Het komt slechts met een dogma; een postulaat. Wat verklaart godsdienst werkelijk? Op welke vragen geeft het werkelijk een antwoord?
De natuurwetenschappen zijn niet eens in staat te verklaren waarom we staten hebben en waarom de geschiedenis zo is gelopen. Dat kun je niet verklaren uit de structuur van de hersenen.
Nee, natuurlijk niet! Wie heeft er ooit beweerd dat natuurwetenschappen dat kunnen verklaren? Kan men met behulp van taalwetenschappen de omtrek van een cirkel berekenen? Kan men met behulp van een anatomieboek, iets te weten komen over sterren en planeten? Geschiedkunde, sociologie en psychologie kunnen wellicht helderheid verschaffen over de vorming van staten en het hoe en waarom achter de loop der geschiedenis; maar hersenanatomie? Nee, wat een dwaasheid. Wie heeft er ooit zoiets beweerd?
En laten we de vraag omdraaien: Kunnen religies antwoorden geven op die vragen? Wie een antwoord wil, zal spoedig struikelen over de duizelingwekkende hoeveelheid tegenstrijdige en elkaar bestriijdende exegeses, dogma's, openbaringen. Dan heb ik persoonlijk meer vertrouwen in de geschiedkunde, sociologie, etc.., al zijn dat natuurlijk geen exacte wetenschappen. Het blijft aanrommelen, zoals wij mensen altijd doen, en waarschijnlijk altijd zullen blijven doen. Dat aanrommelen kun je dan maar het beste zo goed mogelijk doen, en wetenschappelijke methoden hebben hun dienst daarin al ruimschoots bewezen.
Het idee dat wetenschap dezelfde vragen beantwoordt als religie is gewoonweg belachelijk.
Goh! vertel me wat nieuws. Natuurlijk is dat belachelijk. Op vele vragen geeft wetenschap juist veel betere antwoorden: Hoe zijn sterren ontstaan? Hoe zijn soorten ontstaan? Waardoor wordt onweer veroorzaakt? Indien je voor dat soort vragen de Bijbel raadpleegt, dan kom je niet ver. Maar voor vragen van ethische aard, of voor zingeving, daar is wetenschap niet voor bedoeld, al kan ze wel een hulpmiddel zijn om verstandige keuzen te maken.
Maar wat ik mij afvraag: Wie beweert dat wetenschap dezelfde vragen beantwoordt als religie? Waarom noemt hij geen namen, geen organisaties, groepen of personen?
En dan nogmaals de vraag: geeft religie dan wél de sluitende verklaring voor alles? Kan godsdienst de moeilijke vragen des levens beantwoorden? Het enige dat ik tot nu toe heb gehoord, dat zijn dogma's, maar dogma's zijn geen antwoorden; het zijn geen verklaringen.
Religie leidt tot geweld. Dat klopt. Maar atheïstische ideologieën ook. In de twintigste eeuw hadden we Stalin, Pol Pot en Hitler. Ik snap niet hoe je dan kunt geloven dat alleen religie tot geweld leidt.
Ach ja, Hitler... Moet dat? Echt? Nou goed dan. Hier een citaat van Hitler, de 'atheïst': ‘
Almachtige God, zegen straks onze wapenen; wees even rechtvaardig als Gij altijd waart; oordeel nu opnieuw, of wij onze vrijheid nu waardig zijn, en veroordeel ons niet; Heer, zegen onzen strijd !’
Nou, dat was dan Hitler.
De wreedheden van Stalin en Mao kwamen voort uit de communistische doctrines (hetgeen naar mijn mening ook gewoon een religie is). Atheïsme heeft daar niets mee te maken. Atheïsme is geen levensbeschouwing; het is de afwezigheid van een levensbeschouwing. Het heeft slechts betrekking op de afwezigheid van een theïstische geloofsovertuiging. Atheïsme an sich is dan ook geen concurrerende levensbeschouwelijke visie die je naast de talloze godengeloven kunt zetten. Nee, het zijn tegenovergestelden; eerder zoiets als zwart en wit, of droog en nat. Men zou ten hoogste kunnen zeggen dat het afwezig zijn van godengeloof, geen garantie is voor goed gedrag. Tja, vertel me wat nieuws, zou ik willen zeggen.
Wat we moeten doen is duidelijk: Mensen met bepaalde standpunten die anderen willen aanvallen moeten we zover krijgen dat ze met anderen kunnen samenleven. Ik vind dat zulke atheïstische propaganda even strijdig is met de doelstellingen van de maatschappij als bekrompen religieuze mensen die ongelovigen hekelen.'
En dan vraag ik mij ook weer af over welke atheïsten men het hier heeft. De enige naam die ik tot nu toe gehoord heb is die van Richard Dawkins. Maar die voldoet totaal niet aan het beeld dat deze lieden van atheïsten schetsen. Welke atheïsten kunnen niet samenleven met anderen? Wie zijn dat toch? (ja ja, Stalin, Mao en kornuiten, maar ik heb niet de indruk dat Gray en Taylor zich tot die groep richten).
Wie zijn die mysterieuze atheïsten, die geloven dat men de loop van de geschiedenis kan verklaren door middel van natuurwetenschappen? die de vorming van staten menen te kunnen verklaren door slechts de anatomie van de hersenen te bekijken? Ik heb die vreemde lui nog nooit ontmoet, en ik ben ze ook nog nooit tegengekomen, en ik ken toch aardig wat atheïsten. Wat vreemd! Zou het soms een geheim genootschap zijn? Een geheimzinnige atheïstische skull&bones-sekte misschien?
Binnenkort volgt de rest van mijn commentaar.
Gegroet.
Hebr 6: 
.
.