Vrij van wat ?

[Victor Onrust]

De afgelopen paar jaar ben ik mij zorgen gaan maken over de toegenomen invloed van religies in het algemeen en die van de Islam in het bijzonder. Op wereldschaal maar zeker ook in Nederland. Voor die tijd was ik met veel anderen van mening dat religies vanzelf zouden ophouden of een onschuldig privé-verschijnsel zouden worden. Nu dat niet meer zo lijkt te zijn moet er meer aan de weg getimmerd worden door atheïsten.

In mijn zoektocht waar die vandaan zou moeten komen en waar ik mij bij aan zou kunnen sluiten ben ik ernstig teleurgesteld. De oppositie versnipperd over vele websites, clubjes en individuen. Eigenlijk is Geert Wilders de enige opponent van enige betekenis. Maar met een beperkt programma en een strategie die mij op bepaalde punten niet aanstaat en ook niet effectief lijkt.

Over strategie wordt weinig nagedacht. Men tracht vooral in discussie te gaan over het bestaan van god en de slechtheid en belachelijkheid van godsdiensten aan te tonen. Ook blijkt een aantal atheïsten minder atheïstisch dan op het eerst gezicht gedacht. Het is bijvoorbeeld niet eenvoudig om het bestaan van een ziel in overeenstemming te brengen met atheïsme. Ook de onkritische omarming van de gedachte dat de samenleving een verzameling vrije individuen is maakt het denken over bestaan, ontstaan en eventueel tegengaan van religies niet eenvoudiger. Dit waren belangrijke redenen om me niet bij het Humanistisch Verbond aan te sluiten. Uiteindelijk bracht mijn zoektocht mij bij de Vrije Gedachte. Waar ik voldoende aanknopingspunten denk te vinden.

Het ergste maar het eerst: Volgens mij zullen we het vrijdenken een nieuwe wending moeten geven. Zoals ik het nu lees wordt de vrijdenker sterk op zichzelf teruggeworpen. Het denken lijkt een nogal individuele bezigheid. Allemaal eigenwijze en enigszins anarchistisch ingestelde mensen. Laten we eens een andere visie op denken bekijken:

Brecht: Me-Ti, Boek der wendingen p 11 (NL vertaling, SUN 1976)

Bepaalde gedachten van ordenende aard, gedachten die orde scheppen tussen de
gedachten, kan men wat hun gedragslijn betreft zeer goed met ambtenaren
vergelijken. Oorspronkelijk aangesteld als dienaren van het algemeen worden ze
al gauw tot heersers daarover. Ze moeten de productie mogelijk maken, maar
verslinden deze. Bepaalde tegenspraken tussen de gedachten uitbuitend werpen ze
zich tot heerser op; daarbij richten ze zich naar de machtigen, niet naar de
nuttigen.

Men kan het rijk der gedachten vergelijken met een gewoon rijk, sprak Me-ti
verachtelijk. Er heerst de ergste onderdrukking. Een andere ordening dan
onderdrukking bestaat niet. Bepaalde groepen komen aan de macht en onderwerpen
alle overige. Niet de prestatie geeft de doorslag, maar de afkomst en de
connecties. De nuttigen worden gedwongen de machtigen te dienen. Zij die
eenmaal de macht in bezit hebben houden allen die na hen opkomen, eronder.
Bepaalde samenscholingen van oproerige gedachten worden zonder pardon
verhinderd. Men kan gerust zeggen dat het rijk der gedachten als twee druppels
water gelijkt op het rijk waarin het ontstaat.
Een reusachtige groep gedachten dankt haar bestaan uitsluitend aan de diensten,
welke zij weer andere bewijst; slechts met het oog hierop hebben deze gedachten
nut. Het systeem der toetsingen is door en door corrupt. Relaties geven de
doorslag.
Bepaalde gedachten hebben enkel en alleen tot taak om dit rijk eeuwig te
verklaren. Zij bewijzen dag en nacht dat dit rijk een deel van de natuur is
en onmogelijk te veranderen. Deze gedachten worden af en toe, wanneer ze in de
dienst vergrijsd en vervet zijn, vervangen door andere, jonger en slagvaardiger
dan zij. Deze vertegenwoordigen dan het oude in nieuwe bewoordingen.

Gedachten zijn niet zo maar vrij. Gedachten planten zich voort door de hoofden van mensen. Zij die daarin het meest succesvol zijn overheersen. Men kan pas zeer beperkte vrijheid daarover krijgen als men zich juist van dit mechanisme voldoende bewust is. Zou je kunnen stellen dat vrijdenkers proberen de gedachten te dresseren met de rede ? Voor mij is een aardig voorbeeld van dressuur het moment waarop men er in geslaagd is degene die zijn arbeid geeft "werknemer" te noemen. Kennis en analyse van "het denken" en "het sociale" zelf laat veel te wensen over.

Vanuit de geschiedenis is dit begrijpelijk. "Vrij" betekende in de eerste plaats "bevrijd van het godsdienstig geloof" en aangezien er in de tijd van ontstaan nog weinig inzicht bestond in het menselijk denken is het niet vreemd om dit denken als een in het individu plaats vindende niet nader te analyseren activiteit te benoemen. Een dergelijke benaderingswijze heeft altijd individualistische tendensen tot gevolg. Dit lijkt mij een belangrijke oorzaak van het geringe succes van de vrijdenkersbeweging in het organiseren van mensen die zich van de kerk losmaakten. Ook het "positief atheïsme" van Jan Hoving (1877-1939) was geen succes, althans geen methode om mensen te binden:

… het positief atheïsme de mens de mogelijkheid geven zijn leven in te richten naar zijn eigen inzichten, met de nadruk op de harmonieuze verbinding met de wereld om hem of haar heen. Het positief atheïsme is op zichzelf slechts een mentaliteit en behelst géén omlijnde praktische levensinvulling. Er is geen sprake van een opgelegd gedragspatroon; de nadruk ligt juist op individuele vrijheid. Het begrip kan het best uitgelegd worden door het te plaatsen tegenover wat het niet is. …. De enige eisen, die inherent zijn aan het positief atheïsme, waaraan de levensstijl moet voldoen, zijn -behalve dat het atheïstisch moet zijn - vredelievendheid (geweldloosheid) en dienstbaarheid aan de samenleving. Deze twee eigenschappen vormen het positieve, het opbouwende, van het (positief) atheïsme.

Uit Vincent Stolk: "De dageraad van het positief atheïsme"

"So what" zou je kunnen zeggen. Laat ons lekker met rust. Dat heb ik ook lang gedacht. Maar: "Het geluid van religies klinkt steeds vaker en steeds harder". De vrijheid van meningsuiting staat op de tocht. De neutraliteit van de openbare ruimte wordt aangetast. De scheiding van kerk en staat ook. En dan heb ik het nog niet over allerlei zweverigheid en ietsisme dat, hoewel op het eerste gezicht onschuldig, deze ontwikkelingen in zekere zin faciliteert.

Voor mij is het duidelijk dat een vereniging als de VG ook bij een optimaal functioneren niet zelf op voldoende schaal mensen zal kunnen binden. Het gedachtegoed van het onversneden atheïsme is voor de meeste mensen, inclusief velen die van hun geloof zijn gevallen, een te onverteerbare zaak.

Het opgeven van je geloof in een god is één zaak. Maar het opgeven in het geloof in de uniciteit en niet-toevalligheid van het eigen bestaan als individu is meestal een stap te ver. Voor mij is echter het één met het ander verbonden. Het “geloof in het zelf” leidt vroeger of later tot een geloof in “iets hogers”. Zo’n zelf is zichzelf als doel niet genoeg.
"De strijd tussen christenen en atheïsten: gaat die wel over het bestaan van god? Of gaat die eerder over de vraag wat een subject is – mens zijn hoe doe je dat". Las ik laatst ergens in de aankondiging van een boek. Ik was er al meermalen op gestoten dat er een direct verband is tussen het ontstaan en aard van het subject en ontstaan en vorm van godsdiensten. Het omgekeerde lijkt mij de kern van het probleem: Als je van je geloof valt dan ontstaat er meestal een probleem met je "zelfopvatting".

Het atheïstische standpunt is met een zekere onvermijdelijkheid verbonden met de aantasting van het almachtige subject. Niet zozeer in het alledaagse leven, maar juist in de overdenking van het eigen leven in meer algemene zin. Ik vat mij zelf reeds zeer lang op als "een samenraapsel". Het is met name deze stap die het onversneden atheïsme voor velen moeilijk verteerbaar maakt. Nauw verbonden met deze overgang zijn andere opvattingen over denken en "vrije wil". In recente tijden zijn deze zaken naar mijn weten het beste en meest toegankelijk verwoord in de werken van Daniel Dennett. Belangrijk in dit kader zijn "Consciousness Explained" en "Freedom Evolves".

Op de website van "de Vrije Gedachte" lees ik:

Een Vrijdenkerscanon is eigenlijk een contradictio in terminis: vrijdenken betekent zelf nadenken (SAPERE AUDE) en iedere vrijdenker zal een eigen canon hebben. De hier verzamelde en organische lijst met (boek)titels is een aanbeveling voor zelfstudie over bijvoorbeeld vrijdenken, humanisme, atheïsme, scepticisme en filosofie.

Ik moet dit bestrijden. Vrijdenken betekent niet zonder meer "zelf nadenken" in de betekenis van "zelf het wiel uitvinden" met wat hulp van buiten. Voor mij staat vrijdenken voor de wetenschappelijke en rationele benadering. Verlichtingsdenken zo u wilt. Als tegenstelling tot dogmatisch (vanuit het geloof) denken. Dat denken doen we niet alleen maar als het goed is samen. We kunnen het dan hopelijk eens worden over opvattingen over aspecten van de werkelijkheid die we delen.

De belangrijkste discussiepunten die ik met bovenstaand wil aanzwengelen zijn:

(1) Wat meer eenheid in de zelfopvatting van de vrijdenker. Controleren of de ideeën over bewustzijn, vrije wil en zo wel voldoende op één lijn zitten en als dat niet zo is daar iets aan doen. In het verlengde daarvan dient een echte canon te worden opgesteld: zaken waar we het als vrijdenker eens zijn.

(2) Strategie en organisatie van vrijdenkerij als beweging. Dat kan volgens mij pas op een vruchtbare wijze als we het over (1) eens zijn.

Dit is een aangepaste versie van een artikel dat verscheen in "de Vrijdenker"

[Devious]

Ook de onkritische omarming van de gedachte dat de samenleving een verzameling vrije individuen is maakt het denken over bestaan, ontstaan en eventueel tegengaan van religies niet eenvoudiger.

Ik neem aan dat je het hier hebt over het Humanistisch Verbond. Ik lees in het manifest van DVG: 'De Vrije Gedachte pleit voor een zo groot mogelijke ruimte voor individuele vrijheid en de vrijheid van meningsuiting.'
Als men de gedachte dat de samenleving een verzameling vrije individuen omarmd zou hebben, dan zou men nergens meer voor hoeven pleiten.

(1) Wat meer eenheid in de zelfopvatting van de vrijdenker. Controleren of de ideeën over bewustzijn, vrije wil en zo wel voldoende op één lijn zitten en als dat niet zo is daar iets aan doen.

Dan ben ik meteen benieuwd wat je daar aan zou kúnnen doen. Er zouden discussies kunnen worden gevoerd, en mijn persoonlijke ervaring (o.a. op dit forum) is dat discussies over bewustzijn en vrije wil uitmonden in een aaneenschakeling van meningsverschillen (en dan hoeft men nog helemaal niet 'de ziel' te introduceren als 'oplossing' voor het vraagstuk) - een discussie die ik zelf overigens erg interessant vind, maar dat terzijde.

(2) Strategie en organisatie van vrijdenkerij als beweging. Dat kan volgens mij pas op een vruchtbare wijze als we het over (1) eens zijn.

Zelf zou ik graag meer meningen en discussie zien over 'wereldse' onderwerpen. Het gaat mijn inziens iets teveel over God; God krijgt meer eer dan hij verdient. In, wat ik zie als de hoogtijdagen van de vrijdenkerij, hield men zich met veel meer bezig dan alleen het bestrijden en ontkrachten van Godsdiensten. Het bestrijden van dierenmishandeling en sociale wantoestanden (denk aan F. Domela Nieuwenhuis), de uitwassen en gevaren van zowel kapitalisme als communisme, of de strijd tegen massavernietigingswapens (Bertrand Russell), mag van mij nog wel iets meer naar de voorgrond. Er zou een inspirerende werking van uit kunnen gaan, waardoor men niet alleen het idee heeft dat die atheïsten mensen alleen maar iets willen afnemen dat hun dierbaar is (de illusie van een 'divine plan', een hiernamaals, een God die de wereld bestuurt), maar dat deze ook iets te bieden hebben.

Vriendelijke groet.

[Kitty]

Ik ben het met Devious eens dat het vrijdenken meer moet inhouden dan een tegenwicht voor religie. Je maakt anders van een vrijdenkersbeweging een one issue beweging.
Vrijdenken zou over de totale invulling van maatschappij en leven moeten gaan, om zodoende een breder draagvlak te krijgen om bij meer mensen interesse te kunnen wekken. Indien het enige standpunt is, een wereld of maatschappij zonder religie, dan sta je vervolgens met lege handen qua invulling van die wereld en maatschappij. Plus dat je start vanuit een negatief punt, namelijk ergens tegen zijn, zonder met een heel duidelijk aantrekkelijk alternatief te komen dat mensen aanspreekt.
Ook het uitgaan van wetenschappelijk denken, is natuurlijk prima voor de individuele vrijdenker. Maar dit is niet weggelegd voor de grote groep, aangezien de grootste groep van mensen in het algemeen zich niet bezig houdt met wetenschap, laat staan met wetenschappelijk denken. Om vrijdenken en atheïsme aantrekkelijk te maken, zou de lat dus lager gelegd moeten worden, als je meer mensen wil bereiken hiermee. Anders blijft het een elitair groepje, dat zich uitsluitend in de marge blijft bewegen. En niet in het zicht komt van de grote groep mensen die je wil bereiken.

[Victor Onrust]

mijn persoonlijke ervaring (o.a. op dit forum) is dat discussies over bewustzijn en vrije wil uitmonden in een aaneenschakeling van meningsverschillen (en dan hoeft men nog helemaal niet 'de ziel' te introduceren als 'oplossing' voor het vraagstuk) - een discussie die ik zelf overigens erg interessant vind, maar dat terzijde.

Ik heb deze discussies op dit forum nog niet bestudeerd maar voor mij is het duidelijk dat zolang men geen afstand kan doen van de absolute vrije wil, opgesloten in de "black box" van het onkenbare, onnavolgbare en strikt unieke subject, er altijd een onbegrepen hunkering blijft naar "zingeving". Voor "atheïsten" mondt dat vaak uit in een (n)ietsisme. Ik zie dat als een belangrijke motor van de vruchteloze discussie over het bestaan van god. Ook het toekennen van een soort van menselijk bewustzijn aan veel dieren en daaruit voortvloeiende overvloedige dieren-"liefde" is een product van het onbegrepen karakter van het subject.

Zelf zou ik graag meer meningen en discussie zien over 'wereldse' onderwerpen. Het gaat mijn inziens iets teveel over God; God krijgt meer eer dan hij verdient. In, wat ik zie als de hoogtijdagen van de vrijdenkerij, hield men zich met veel meer bezig dan alleen het bestrijden en ontkrachten van Godsdiensten. Het bestrijden van dierenmishandeling en sociale wantoestanden

Het probleem met deze koersverlegging is dat (1) het centrale zingevingsprobleem er niet mee wordt "opgelost" en (2) het de vrijdenkerij al gauw in de linkse hoek dringt. Aan de andere kant moeten we het (hier) inderdaad verder niet over god hebben maar over alternatieven: geloven zonder god. Een synthetische religie die minder hoge eisen stelt dan wat ik het "onversneden atheïsme" noem maar toch de toets der kritiek kan doorstaan.

[Wim Aalten]

Om vrijdenken en atheïsme aantrekkelijk te maken, zou de lat dus lager gelegd moeten worden, als je meer mensen wil bereiken hiermee.

Ik ben het eens met de opvatting dat vrijdenken onder brede lagen van de (wereld)bevolking een gewone zaak zou moeten zijn. En verder moet gaan dan religiekritiek. Hieronder geef ik mijn ideeen over deze kwestie weer zoals ik die onlangs op de site van het Netwerk De Vrije Gedachte heb verwoord.

Innovatief vrijdenken, alledaags vrijdenken.
Het is nu de tijd voor een wereldwijd vrijdenkers offensief.
Met als doel om het vrijdenken onder brede lagen van de wereldbevolking te introduceren en te verspreiden. Als een alternatief voor het religieuze denken, het star economische denken en het star politieke denken.
Om dit doel te bereiken moeten we het intellectuele vrijdenken vertalen naar een vorm van alledaags vrijdenken. Waardoor het vrijdenken voor brede lagen van de wereldbevolking toegankelijk wordt en een echt alternatief met toekomst kan zijn.
In deze tijden van chaos en verwarring, dank zij de zich op meerdere terreinen manifesterende wereldwijde crisis, is het meer dan ooit het moment om in te zetten op verandering. Dat beseffen religieuze leiders, economen en de zakenwereld. De politiek wil hier nog wel eens wat achter lopen maar dat komt omdat de politiek de behoeder van de actuele machtsverhoudingen is. En die bestaat vooralsnog vooral uit religie en de liberale vrije markt economie. Daar heeft men zo zijn eigen belangen en als zij nadenken over innovatie en over een nieuwe wereldorde (wat in werkelijkheid vooral een teruggrijpen naar de oude belangen is) dan moeten wij op onze hoede zijn. En daar iets tegenover stellen.
Mijn stelling is dat de tijd rijp is om nu een wereldwijd vrijdenkers offensief in te zetten en partij te zijn in de discussie over die nieuwe wereldorde na deze crisis.
Om een kans van slagen te hebben moet vrijdenken, naast de intellectuele ontwikkeling, een alledaagse dimensie krijgen en op alle levensterreinen toepasbaar zijn. Alleen als er een breed maatschappelijk draagvlak is voor vrijdenken zal het een rol kunnen spelen in het maatschappelijk debat.
Onder andere op de volgende maatschappelijke terreinen kan m.i. vrijdenken een rol spelen. In het onderwijs, in de maatschappelijke ontwikkeling, in de politiek, in het bedrijfsleven en de economie, in de sport, in het verenigingsleven, in het ontwikkelingswerk, in de internationale betrekkingen, etc.
Op al deze terreinen is secularisatie noodzakelijk en moeten dogmatisme en “foute” autoriteit aan de kaak worden gesteld.
Innovatief vrijdenken zal in het teken staan van het analyseren van de bestaande denkpatronen op al deze terreinen en het ontwikkelen van een praktisch en alledaags vrijdenkers alternatief. Een uitdaging die zijn weerga niet kent.

In mijn boek “Motorrijden zonder God” betoog ik dat de huidige waardenchaos, die het gevolg is van de gefragmenteerde religieuze, economische en politieke eigenbelangenstrijd, een typisch staaltje van verdeel en heers is. Aanhangers van deze waardenchaos betogen dat er geen algemeen belang bestaat en dat er geen universele waarden bestaan. Zij kennen alleen hun eigen waarden en hun eigen belang. Ze bevechten elkaar maar slaan de handen ineen als er aan hun gezamenlijke machtspositie wordt geknaagd. Waar dat eenzijdige religieuze en vrije markt denken toe leidt hebben we de laatste jaren gezien en zullen we in de komende jaren ondervinden.
Ik kom tot de conclusie dat “het nastreven van kwaliteit van leven en leefomgeving voor iedereen op deze wereld”, uitgewerkt in de KLL Code, een wereldwijd door mensen gedragen waarde is. De daarbij behorende ondersteunende waarden als realisme, eerlijkheid, menslievendheid en solidariteit, waarden waarop je religies, veel economische en politieke partijen niet snel zult betrappen, zijn voor een vrijdenker gemeengoed.
Deze universele waarden zijn het waard om wereldwijd erkend te worden als belangrijk voor de maatschappelijke, economische en politieke agenda voor de komende decennia. Maar hoe bereik je dat?
Daar moeten we maar eens in alle vrijheid over nadenken.

Onder het motto "Een dag niet vrij gedacht is een dag niet vrij geleefd" zou ik graag een wereldwijd vrijdenkersoffensief willen stimuleren.
Wat mij betreft is er wel een voorwaarde om zo’n offensief kansrijk te maken.
We moeten het stadium van het bestrijden van religie achter ons laten. Discussie over het al dan niet bestaan van God is zinloos en verspilde energie. Gelovigen overtuigen van hun ongelijk heeft ook geen zin, geloven is irrationeel. Het bestrijden van religie is vooral achterom kijken naar een onzeker verleden. Maar God bestaat niet en religie voegt niets goeds toe aan de wereld. Dat geloven we niet, dat weten we uit ervaring. Wij moeten vooruit kijken want wij kennen een alternatief. De enige zekerheid die we hebben is dat er een toekomst is die we zelf kunnen invullen.

Tot slot: er wordt in de wereld zoveel gedacht over (en gesmacht naar) vrijheid en er zijn in de wereld zoveel vrije gedachten, dat moet toch voldoende inspiratie op kunnen leveren om te werken aan een betere toekomst voor onze wereldwijde samenleving.

[CXT]

Ik denk dat er vaak een enorme vergissing wordt gemaakt in wat eigenlijk vrijdenken is. Zoals al gesteld helpt het weinig om 'opnieuw het wiel uit te vinden met wat hulp van anderen'. Dit fatalisme resulteert namelijk in een groep mensen die alle zekerheid van zich hebben afgeworpen en dwalen in wat ze 'feitenonderzoek' noemen. Het probleem is dat niemand op zichzelf zijn omgeving, laat staan de wereld, kan bevatten. Vaak wordt er gezegd dat atheïsten (of vrijdenkers) geen groep vormen, maar een heleboel individuen. Daar schuilt m.i. een groot probleem. Juist door te groeperen zou men kunnen kijken naar wat de meest aannemelijke visie is op wat wij leven noemen en hoe daarmee om te gaan. Door informatie te vergaren en beschikbaar te stellen, door wetenschap transparant te maken, zouden mensen veel beter een beeld kunnen krijgen van wat er nu eigenlijk 'zeker' is in deze tijd (of in ieder geval aannemelijk), en waar ze dus op kunnen bouwen. Kritisch zijn is goed, maar een erkennende zienswijze helpt veel beter dan een ontkennende. Religieuze dogma's zijn dan niet gefundeerd en soms levensgevaarlijk, maar ze bieden een zekere vorm van zekerheid. Daarom lijkt het mij zaak om inderdaad een nieuwe canon samen te stellen en zo als het ware een nieuwe set dogma's te benoemen, die echter wel ter discussie kan staan.

Om een lang verhaal kort te maken: men zou wetenschap moeten linken naar het 'gewone volk' (waar ik mijzelf onder schaar, want ik heb geen flauw benul van de wetenschap), zodat het zichzelf een beeld kan vormen waarin men gezamenlijk kan leven.

[Devious]

Ik heb deze discussies op dit forum nog niet bestudeerd maar voor mij is het duidelijk dat zolang men geen afstand kan doen van de absolute vrije wil, opgesloten in de "black box" van het onkenbare, onnavolgbare en strikt unieke subject, er altijd een onbegrepen hunkering blijft naar "zingeving".
Voor "atheïsten" mondt dat vaak uit in een (n)ietsisme. Ik zie dat als een belangrijke motor van de vruchteloze discussie over het bestaan van god. Ook het toekennen van een soort van menselijk bewustzijn aan veel dieren en daaruit voortvloeiende overvloedige dieren-"liefde" is een product van het onbegrepen karakter van het subject.

Wat is het karakter van het subject dan wél? Ik zie veel onenigheid en kritiek in je verhaal, maar niet echt iets concreets waar men iets mee kan.

Het probleem met deze koersverlegging is dat (1) het centrale zingevingsprobleem er niet mee wordt "opgelost"

Het is geen verlegging van de koers, maar een hervinden van - mijns inziens - het juiste spoor.
Hoe los je overigens, wat jij noemt, het centrale zingevingsprobleem dan wél op?

en (2) het de vrijdenkerij al gauw in de linkse hoek dringt.

Ik hou niet zo van die labels 'links' of 'rechts', maar als het tegengaan van sociale wantoestanden en maatschappelijk onrecht 'links' is, dan laat mij maar links zijn. Ik vind daar niet zoveel mis mee.

Gegroet.

[couw]

Eerst mijn antwoord op de gestelde vraag.
Vrij van de denkdwang van kerk en heersende elite.
Hm. Dan zijn wij, westerse mensen, vandaal allemaal vrijdenkers - voor zover we denken natuurlijk en niet gedachteloos meesjokken met de meute op de markt of mee liggen op de bank bij de televisie. Want vanaf de zestiger jaren kwam er in iedere huiskamer, zelfs (of vooral) in de meest eenvoudige, een televisie waar elke dag en in ieders vrije tijd in reclames en shows de markt háár mensbeeld aan de massa voorspiegelde. En de kerken begonnen langzaam maar onstuitbaar aan de leegloop die tot op de dag van vandaag voortduurt. Want het mensbeeld van de markt was véél aantrekkelijker om je mee te identificeren dan de nietswaardige en van Gods genade afhankelijke zondaar dat de kerken in de aanbieding hadden.
De filosofen stonden aan de kant te juichen: het laatste der Grote Verhalen smolt zomaar weg! En inderdaad, de [i]vrije markt[/i] werkt als de zoele zuidenwind en ontdooit de permafrost van alle oude vormen en gedachten. Want ook de vakbonden en de politieke partijen en de verenigingen liepen leeg, alle verbanden tussen de mensen kwamen los te zitten. Mooit toch?
We zijn er inderdaad iets gelukkiger op geworden, toont geluksonderzoeker Ruut Veenhoven aan. Maar echt tevreden zie je de massa niet rondhuppelen op de markt. Vooral vrouwen missen religieuze beleving. O, maar dat heeft de markt ook in de aanbieding: yoga, Jomanda, Lou de Palingboer-figuren,
Nee, zingeving, dat is wat er gemist wordt. Tja, dat heeft de markt niet in de aanbieding. En daarom zitten we nu hier samen te beraadslagen.
Victor, in je inleiding noem je - ik licht er een paar dingen uit -
> Volgens mij zullen we het vrijdenken een nieuwe wending moeten geven.
> Voor mij staat vrijdenken voor de wetenschappelijke en rationele benadering. Verlichtingsdenken zo u wilt.
Je hele (voortreffelijk verwoorde) betoog roept, smeekt, om wat ik aanbied op mijn http://www.humanosofie.nl
Wanneer je die met aandacht leest vind je echt alle antwoorden op de door je geopperde kwesties en nog heel veel onverwachts meer. Wanneer je het vervelend vindt (zoals ik) om denkdingen van het scherm tot je te nemen, print ik mijn tekst (zo'n 50 A4) uit en stuur het als cahier naar je op.

[Victor Onrust]

@couw

Ik reageer nog even apart op jou. Ik heb even naar je humanosofie gekeken. Er staan ongetwijfeld nuttige zaken in maar het is te breedvoerig om als uitgangspunt van een canon te dienen. Bovendien zijn veel zaken in de ook door jou bestudeerde literatuur beter verwoord. Wat me met name opviel (en dat is voor mij een ijkpunt) is je perceptie van Dennett: “Over het bewustzijn tasten we nog steeds in het duister. Op dit moment is het bewustzijn een nogal geïsoleerd onderwerp, waarover zelfs de scherpste denkers maar liever zwijgen. Net als bij al die eerdere raadsels zijn er veel mensen die beweren - en hopen - dat het bewustzijn nooit zal worden gedemystificeerd. “ . Als er iemand is die het bewustzijn gedemystificeerd heeft en wel langs de evolutionaire weg dan is hij het wel. Dit citaat is dan ook één van de vele keren dat hij de "tegenstander" aan het woord laat. Dat is zijn didactiek.

[couw]

Victor schrijft:

Als er iemand is die het bewustzijn gedemystificeerd heeft en wel langs de evolutionaire weg dan is hij het wel.

Maar Victor! Googel even op "Het bewustzijn verklaard" en dan struikel je over het ene na het andere commentaar dat hij dat niet gedaan heeft. Ik citeer er één:
"Ook het boek Het Bewustzijn Verklaard van Daniel Dennett geeft geen inzicht in bewustzijnsmechanismen. Ondanks dat de titel anders doet vermoeden wordt deze unieke eigenschap daarin niet ontsluierd, hoogstens worden we door Dennett de juiste richting in geleid."

Ik heb even naar je humanosofie gekeken.

Het is daarom dat ik je voorstel om de site als cahier naar je op te sturen.
Ik heb inderdaad niet het vermogen in huis (zoals jij dat wél hebt), om mijn idee te verwoorden zoals het dat zou verdienen. Ik zou zo graag iemand ontmoeten die daar door heen vermag te kijken en die er inhoudelijk over van gedachten wil wisselen.

[Victor Onrust]

Ik heb het boek meer dan één keer gelezen en hij is daar toch echt heel duidelijk in. "The Self as the (virtual) Centre of Narrative Gravity". Maar zoals hij zelf ook vaak herhaalt, onder andere in het citaat dat jij gebruikt: er zijn zeer veel onwillige en slechte lezers. Die schrijven wel eens wat op internet ja. Als je de hits op Google mag geloven dan heeft de CIA zelf 9/11 bedacht.

[Devious]

Hi Victor.

Ik heb je in mijn laatste post in deze draad twee vragen gesteld. Ik ben benieuwd naar je antwoorden. Je verhaal is tot nu toe nog wat weinig concreet vind ik.

[couw]

We hadden het erover of Dennett in zijn boek Het bewustzijn verklaard het bewustzijn inderdaad verklaart. Ik heb het toen het in 1991 verscheen, meteen aangeschaft omdat ik een m.i. aannemelijke verklaring had bedacht en die wilde vergelijken met die van een gerenommeerd geleerde. Nou, ik vond in zijn boek heel geleerde vertogen maar niets wat mij het gevoel gaf: Aha, hier hebben we een verklaring van het menselijke bewustzijn (afgezet tegen het bewustzijn van mensapen bijvoorbeeld) die beter is dan de mijne of op zijn minst even bevredigend. En ik constateerde niet zonder genoegen dat geleerdere lieden dan ik, het boek besprekende, ook concludeerden dat Dennett de titel van zijn boek niet had waargemaakt. Iemand die zich op nl.filosofie Barth noemt en aan wiens posts ik altijd veel waarde hechtte, schreef het volgende in 20037o3dnv8nqmn69casit5c373r4j8de2hhg5@4ax.com>
Maar laat ik dan nu mijn simpele en amateuristische verklaring van ons menselijke bewustzijn kort uiteenzetten.
In het hominiden-groepje dat tot onze vroegste voorouders zou gaan behoren had een jong vrouwtje, in grote behoefte om iets wat haar gedachten op dat moment zeer bezig hield, aan haar twee vriendinnen te communiceren. Ik geef hierbij altijd het verhaaltje dat de alfa-vrouw die ochtend had besloten dat ze die dag de foerageertocht in die-of-die richting zou gaan; waarbij iedereen wel een voorstelling had wat daar voor speciaals te vinden zou zijn aan eten. Het jonge vrouwtje wist dat daar bessen waar ze heel dol op was, te oogsten zouden zijn. Ze reageerde op het besluit van de alfavrouw dus met een stralend gezicht, haar vriendinnen aankijkend. Toen die haar niet-begrijpend aankeken, zocht ze een manier om duidelijk te maken waar ze aan dacht. Mensapen hebben geen neurologische controle over hun stemgeluid, dus ze imiteerde met haar handen [bes]. De vriendinnen trokken verbaasde gezichten. Ze deed het nog eens, en nog eens. En toen ging er bij één vriendin een licht op, en die deed ook het [bes]-gebaar. Ja-ja knikkend en lachend werd het beaamd en nu snapte de andere vriendin het ook. En een lol dat ze hadden. De hele dag maakten ze het [bes]-gebaar en dan lagen ze weer dubbel. De volgende dag ging de voedseltocht naar een andere gebied en daar wist de andere vriendin iets speciaals. Die imiteerde dat andere, voor haar favoriete eten, een bepaalde larve bijvoorbeeld. En weer kwamen ze niet meer bij van het lachen en deden ze de hele dag de [larve]. De ouderen vonden het maar een stom spelletje, maar de meiden hadden enorme lol om telkens weer een nieuwe gebaren-imitatie van iets te bedenken. Het werd voor hen steeds gewoner. Ook enkele anderen kregen er aardigheid in, en er werden ook serieuze dingen ge-imiteerd, bijvoorbeeld de waarschuwing dat op de beoogde plek van die ochtend de vorige keer een gevaarlijke buffel was geweest waar ze toen heel bang voor waren geweest.
Je kunt er wel tien andere scenes voor bedenken maar met zoiets stoms moet het ooit begonnen zijn: gebaren-namen voor dingen.
Maar zo stom was dat meidenspelletje (bij apen en mensapen zijn het meestal de jonge vrouwtjes die met iets nieuws komen)niet: hiermee was er iets heel nieuws ontstaan in de natuur. Geen enkele andere soort heeft het ooit ontwikkeld: namen voor de dingen. Natuurlijk, elke groepsdiersoort kent zijn soort-eigen en effectieve vorm van communicatie, de voorbeelden van de dolfijnen en de olifanten en de groene meerkatten en de chimpansees schieten je zo te binnen. Chimps hebben een speciale voedselkreet voor [vlees], die is anders dan die voor [vrucht] of ander voedsel. Maar die kreet kan de chimp alleen slaken bij het zien of ruiken van vlees. En dan kan hij die kreet ook niet 'binnenhouden': hij heeft geen bewuste controle over zijn kreet, omdat zijn 'kretologie' wordt aangestuurd vanuit zijn limbische systeem. Net zoals bij ons nog steeds: wanneer we plotseling schrikken of ons pijn doen of woedend zijn speelt ons limbische systeem waar de emoties 'zetelen' de baas. Een chimp kan met de voedselkreet voor [vlees] niet aan zijn verzorgers meedelen dat hij trek heeft in vlees: hij heeft geen bewuste (neocorticale) controle over zijn kreten.
Namen voor dingen. Het begon als een spelletje. Maar het was ook best wel handig, om een middel te hebben om te communiceren waar je aan dacht. De meiden namen het aanwensel mee naar de andere groep waarheen ze verkasten voor hun partner, en zo verbreidde het 'cultuurtje' zich over de hele stam. Het is deze populatie hominiden geweest die onze voorouders zou worden. Doordat ze beschikte over namen voor de dingen konden de individuen ervan beter samenwerken en floreerde hun populatie meer dan de overige hominidenpopulaties die hier niet over beschikten.
Namen voor de dingen, dat doet iets met een dier. Het schept (een gevoel van) afstand tussen de 'benoemer' en 'het benoemde', tussen subject en object. Onze voorouderpopulatie kon de dingen objectiveren. Er kwam 'licht' tussen hen en de dingen. Dat was geheel nieuw in de natuur: dieren die 'afstandelijk' tegenover hun omgeving kwamen te staan. En nog iets. Een naam voor een ding is een denkbeeldig handvatje aan het ding, waarmee je het ding kunt 'grijpen' en waarmee de ander het kan 'vatten'. Capito? Ze konden de dingen gaan be-'grijpen'.
Iets kunnen begrijpen geeft ook een gevoel van macht over het ding. Het is daardoor dat het onze voorouders zijn geweest die, als enige soort, het vuur zijn gaan gebruiken ipv er domweg voor op de loop te blijven gaan zoals normale dieren doen.
En nóg belangrijker: met namen voor de dingen konden ze kennis, verworven in de ene generatie, doorgeven aan de volgende generatie. Kennis kon zich bij onze voorouders gaan opstapelen.
En het allerbelangrijkste: twee weten meer dan één, en met een hele groep kun je brainstormen. Ze konden plannen smeden. Ze konden tot oplossingen van problemen komen waar ze individueel nooit toe in staat zouden zijn geweest. Eén hooligan is maar een bang knaapje; maar voor een hele meute hooligans loopt het je als dappere ME-er dun door de broek. Onze voorouders werden de hooligans van de savanne.

Op deze basis is mijn amateuristische verklaring van ons menselijke bewustzijn gebouwd. Steeds meer namen voor steeds meer dingen, er kwam een tijd (ik sla nu tien bladzijden in mijn verhaal over) dat onze voorouders voor alle dingen in hun omgeving namen hadden. Ze waren dieren geworden die in een 'woordenwereld' waren komen te leven, een wereld van benoemde dingen. Ze waren talige wezens geworden, wezens voor wie de dingen pas bestonden als ze er een naam, een woord voor hadden. Die woordenwereld speelt in onze neocortex, in ons bewustzijn. Wij zijn de enige soort met een talig bewustzijn.
En nou moet ik hoognodig naar bed. Truste, Victor.

[Victor Onrust]

Hi Victor.

Ik heb je in mijn laatste post in deze draad twee vragen gesteld. Ik ben benieuwd naar je antwoorden. Je verhaal is tot nu toe nog wat weinig concreet vind ik.

Hi Devious,

Ik heb grotere of kleinere stukken van antwoorden, maar vind het niet handig om daar op dit forum in deze thread een discussie over te beginnen. Het primaire doel van deze post en andere acties is om mensen om de (virtuele) tafel te krijgen om deze uitdaging aan te gaan en daarmee een "canon" tot stand te brengen. Zie daartoe vooral mijn vervolg-post. Misschien iets voor je besloten forum, hoewel ik zelf meer denk aan een al of niet gedeeltelijk besloten WIKI.

@couw

Om dezelfde reden zal ik de discussie over Dennett hier niet vervolgen.

[couw]

@cxt

CXT schreef:

Juist door te groeperen zou men kunnen kijken naar wat de meest aannemelijke visie is op wat wij leven noemen en hoe daarmee om te gaan. Door informatie te vergaren en beschikbaar te stellen, door wetenschap transparant te maken, zouden mensen veel beter een beeld kunnen krijgen van wat er nu eigenlijk 'zeker' is in deze tijd (of in ieder geval aannemelijk), en waar ze dus op kunnen bouwen. Kritisch zijn is goed, maar een erkennende zienswijze helpt veel beter dan een ontkennende. Religieuze dogma's zijn dan niet gefundeerd en soms levensgevaarlijk, maar ze bieden een zekere vorm van zekerheid. Daarom lijkt het mij zaak om inderdaad een nieuwe canon samen te stellen en zo als het ware een nieuwe set dogma's te benoemen, die echter wel ter discussie kan staan.

Ik wil met name ingaan op

mensen veel beter een beeld kunnen krijgen van wat er nu > eigenlijk 'zeker' is in deze tijd (of in ieder geval aannemelijk), en waar ze dus op kunnen bouwen.

Eerst even over het mensbeeld van de mensen. Tot de jaren zestig was dat altijd het privilege van de kerken geweest: het aanreiken van het mensbeeld. Maar vanaf toen drong de vrije markt via het nieuwe medium televisie alle huis- en bovenkamers, vooral de meest nederige, binnen en presenteerde daar in ieders vrije tijd met haar reclames en shows een nieuw mensbeeld: dat van de vrije, vrouw- en kindvriendelijke, hedonistische consument. Een veel aantrekkelijker mensbeeld om je mee te identificeren dan die nietswaardige en van Gods genade afhankelijke zondaar - die dan ook de huis- en bovenkamers via de achterdeur verliet. De kerken begonnen aan hun onstuitbare leegloop die tot op de dag van vandaag voortduurt.
Maar de consumenten verloren nu wel een 'dragend verhaal' onder hun geweten en een 'heersend Verhaal' dat de zin geeft aan waar we het voor doen, dat samenleven.

Religieuze dogma's ... bieden een zekere vorm van zekerheid.

Precies. Het christendom is qua 'heersend Verhaal' dan wel een kutverhaal maar het wás er wel, en nu is er NIX. De jongeren krijgen NIX meer aangereikt om hun maatschappelijke identiteit mee vorm te geven en gaan zich steeds nihilistische gedragen. Onze publieke denkers breken zich het hoofd over hoe de bobo's die bij het grote geld kunnen, daar zo nihilistisch mee zijn omgegaan dat we nu met een monetaire crisis zitten ... raar, hè, als er NIX heerst waar je geweten op zou kunnen terugvallen of waarop ze zouden kunnen worden aangesproken.

Daarom lijkt het mij zaak om inderdaad een nieuwe canon samen te stellen en zo als het ware een nieuwe set dogma's te benoemen, die echter wel ter discussie kan staan.

Ja, je hebt het nu over een 'nieuwe canon', cxt, maar duidelijker is het om het nieuwe te benoemen met de concept-naam van het oude wat er 'verdampt is: het Grote Verhaal van het christendom. Daar moet een nieuw Groot Verhaal voor in de plaats komen. Natuurlijk geen collectivistisch kutverhaal, asjeblief zeg. Zou trouwens niet eens kúnnen: het oude is niet zomaar 'verdampt': het is 'verdampt doordat de vrije markt, die staat of valt met democratie, daar niet mee aankan. En het nieuwe Grote Verhaal kan ook niet worden opgelegd, gelukkig. Als je daar mee aan komt zetten, dan zegt de consument: Mooi Verhaal, hoor. Maar steek het in je reet, ik maak het zelf wel uit waar ik in geloof.
Cxt, luister. Couw heeft het allemaal al op een rijtje. 1. waarom mensen niet goed samen kunnen leven zónder een basisverhaal 2. waar een basisverhaal wezenlijk uit bestaan hééft, onze hele lange-lange mensengeschiedenis lang al, en waar het nieuwe dus ook weer wezenlijk uit moet bestaan 3. hoe we het kunnen maken, anno 2010 4. hoe we het zonder het ook maar aan iémand op te leggen, soepeltjes en ahw met de ademlucht gemeengoed kunnen krijgen 5. waarom het inderdaad hardstikke hard nodig is dat we daar accuut een begin mee maken
Ga naar www.humanosofie.nl , erger je niet aan het onpretentieuze taalgebruik en de armzalige presentatie maar lees unverfroren door.