NPO-documentaire over Nagarjuna - "De werkelijkheid bestaat niet""

[VseslavBotkin]

Maar zeg je dan niet dat er niets buiten de taal is?

Dat lijkt me dus onjuist. Bewijzen zal ik dat nooit kunnen, ik kan het niet eens uitspreken, want zoals in het Nietzsche citaat, ieder woord spreekt ertegen.

Maar toch geloof ik dat er nog wel iets is buiten de taal, dat de taal niet het enige, niet het Absolute is.

Behalve de taal, oorspronkelijker dan de taal, is er ook nog de ongedifferentieerde chaos die er aan ten grondslag ligt.

Daarmee is toch alles gezegd? Jij gelooft. Prima. De Madhyamaka gelooft niet en dat is dus het verschil.

Hoe bedoel je de Madhyamaka gelooft niet? Hoe zou een leer kunnen geloven?

Daarnaast, hoe zou je überhaupt kunnen zeggen dat iemand – of iets, wat je maar wilt – niet zou geloven?

Dat laat zich volgens mij helemaal niet beweren. Er is niemand die niet gelooft. Iedereen gelooft altijd ergens in.

Afgezien daarvan is zo’n uitspraak ook helemaal niet te rijmen in technische zin met de Basisverzen van Nagarjoena.

"De Madhyamaka gelooft niet" valt voor mij binnen de categorie "verhelderende onzin". Het is niet letterlijk waar maar het kan ingezet worden om een punt te maken. Immers, iemand die niets gelooft bestaat niet. Binnen het boeddhisme krijgt zo'n niemand de lege naam "boeddha".

Wat iemand of iets wel of niet zou geloven staat simpelweg buiten de discussie, daar valt niets over vast te stellen. Niet alleen in de positieve zin, wat iemand wél gelooft, maar evenzeer in de negatieve, waar iemand niet in zou geloven. En waarom zou het negatieve ook voorrang krijgen over het positieve?

Dus dan komen we terug, en misschien is dit de essentie, bij het ja- of nee-zeggen.

Het boeddhisme – en het postmodernisme, welja, waarom ook niet – blijven hangen in het nee-zeggen. Ze weten enkel ontkennende beweringen voort te brengen.

Nee, het boeddhisme weet niet "enkel ontkennende beweringen voort te brengen" (wat een groteske overdrijving trouwens), het ontmantelt dat hele welles-nietes spelletje. "Het zijn de gevaarlijke ongelovigen die de dialectiek omzeilen, het is de scepticus die de leugen vermoordt". De postmoderniteit doet hetzelfde, zie bijvoorbeeld de non-dialectische notie van "verschil" in Deleuze en Derrida. Deleuze is trouwens het voorbeeld bij uitstek van een positief postmodern project.

Dat is onvoldoende. Nietzsche erkent dat probleem waar hij zelf ontkennend te werk gaat, en gaat er de confrontatie mee aan. Leegte creëer je niet zomaar, je creëert het opdat je het weer op kunt vullen met iets anders, hopelijk beters. Shiva kan niet alleen te werk gaan, dat zou nergens op slaan. En de interpretatie van Nietzsche als een vernietiger is evenzeer een onvolledige.

Nietzsche vernietigt niets, dat is een veelgemaakte fout. Nietzsche is de "filosoof met de hamer", maar het is geen sloophamer waarmee hij alles kort en klein slaat, dat legt hij zelf uit in Afgodenschemering. Het is een doktershamertje waarmee hij op de dingen tikt om te luisteren of ze hol zijn of niet. En wat blijkt? Alles is hol. Ook Nietzsche zelf, en zijn mooie, grote woorden.

Nadat je je dat beseft kun je ja-zeggen - inderdaad is dat beter dan nee-zeggen, daar heb je gelijk in - zonder in beslag genomen te worden door de waan dat er uiteindelijk iets of iemand op het spel staat. Binnen de boeddhistische traditie noemt men dat "nirvana".

Maar nu draai je het om? We waren op het punt gekomen dat de taal niet het enige is, niet het Absolute. Dat is wat ik verwerp, dat de taal die rol zou spelen, de rol van Alleenheerser.

En nu gebruik je het woord Absolute in een heel andere betekenis? Waardoor we de draad verliezen.

Dat de concepten die taal tot stand brengt aan ons verschijnen, dat staat niet ter discussie. Dat is in ieder geval één ding waar jij volgens mij ook niet onderuit kunt.

De vraag is vervolgens, en dit is waar we nu zijn aanbeland, is of deze verschijningen het gehele bestaan omvatten, of ze letterlijk en figuurlijk de Alga en Omega zijn, of dat er meer is dan dat, ook al valt daar dan niets over te zeggen. Ik denk dus dat er meer is, al geef ik toe dat het woordje “is” op dit punt een beetje twijfelachtig wordt.

Met andere woorden, de vraag is of het mogelijk is om middels de taal naar iets niet-taligs te verwijzen.

Ik snap hier geen hol meer van. Jij geeft aan dat je in God (het Absolute) gelooft, vooraf en onafhankelijk aan de taal, en ik herhaal het Madhyamaka-standpunt (dat ook het mijne is) en zie het idee van buitentalig/extra-conventioneel als een illusie die ontstaat binnen de taal. Daarmee onderstreep ik ook wederom dat "the end of knowing" waar het hier om gaat radicaal anders is, dat is waar we het in eerste instantie over hadden.

Wat valt er verder nog te zeggen nu we hier "aanbeland" zijn? Je haalde al Kierkegaard aan om aan te geven dat zulke dingen niet bespreekbaar zijn. Met gelovigen kun je niet discussiëren, en een ware gelovige discussieert ook niet - die gelooft gewoon.

De gedeelde werkelijkheid die tussen ons in staat echter, die staat helemaal niet ter discussie, net zomin als het in vraag gesteld kan worden dat de taal beelden opwerpt.

Je kunt helemaal niet zeggen dat je die verwerpt, want ik geloof je niet.

Ik zou je niet eens kunnen geloven. Het laat zich niet eens als mogelijkheid bevatten, dat jij zou kunnen twijfelen aan datgene waar ik met het woordje werkelijkheid naar verwijs. Wel gebruiken sommigen het op een andere manier, dat is zo, maar daar heb ik het niet over.

Je kunt stoppen met oreren hoor, je vecht tegen windmolens. De beelden zijn er, dat ontken ik nergens. De haast onweerstaanbare illusie die beelden echter neigen op te roepen is dat ze beelden zijn van iets. Dat laatste verwerp ik, net zoals Nietzsche en Nagarjuna dat voor mij gedaan hebben.

[Amerauder]

Ik ga hier nu niet uitleggen wat het verschil is tussen een droom en een geest. Dat is naast de kwestie. Het is voldoende om te weten dat de gelovige, geesten niet als een soort droom ziet.

Het is niet dat dromen en geesten hetzelfde zijn, uiteraard niet. Waar het om gaat is dat je niet kunt hopen te beginnen te begrijpen wat er met geesten, engelen en demonen bedoeld wordt zonder opmerkzaam te zijn van de relatie tussen die twee.

Merk op bijvoorbeeld dat in de Bijbel, engelen voornamelijk aan mensen verschijnen in dromen en visioenen en dergelijke. De engel bijvoorbeeld, die Josef verteld dat Maria zwanger is van de Heilige Geest, verschijnt aan hem in een droom.

Schijnbaar worden dromen vrij serieus genomen.

Dat hele laatdunkend of zelfs denigrerend doen over dromen, en hetzelfde geldt voor verzinsels, visioenen en verhaaltjes – daarin zit hem het misverstand. Dat is het punt waarop mensen langs elkaar heen praten, verward als ze zijn over het “echt bestaan” (of niet) van dingen.

[Amerauder]

Dat is onvoldoende. Nietzsche erkent dat probleem waar hij zelf ontkennend te werk gaat, en gaat er de confrontatie mee aan. Leegte creëer je niet zomaar, je creëert het opdat je het weer op kunt vullen met iets anders, hopelijk beters. Shiva kan niet alleen te werk gaan, dat zou nergens op slaan. En de interpretatie van Nietzsche als een vernietiger is evenzeer een onvolledige.

Nietzsche vernietigt niets, dat is een veelgemaakte fout. Nietzsche is de "filosoof met de hamer", maar het is geen sloophamer waarmee hij alles kort en klein slaat, dat legt hij zelf uit in Afgodenschemering. Het is een doktershamertje waarmee hij op de dingen tikt om te luisteren of ze hol zijn of niet. En wat blijkt? Alles is hol. Ook Nietzsche zelf, en zijn mooie, grote woorden.

Het is niet het één of het ander.

De primaire betekenis is zoals je zegt inderdaad, daar ben ik uiteraard bekend mee. Dat alles hol zou zijn is dan weer wat overdreven overigens, dat maak jij er van, maar goed, dat mag je doen.

Daarnaast is een andere, veel populairdere interpretatie – de uitspraak “filosoof met de hamer” is zijn eigen leven gaan leiden – dat het een sloophamer betreft. Dat is niet “fout” – het is een interpretatie, een opvatting naast andere – maar het is zoals ik al zei onvolledig.

Maar het is juist die latere onvolledige betekenis die bijdraagt aan Nietzsches populariteit. Lekker het christendom kapot maken, heerlijk! Lekker schoppen tegen westerse waarden. En wat ons aan Nietzsche niet aanstaat, dat negeren we gewoon. Kunnen we niet gebruiken. Ook die verdunde, halve blik op wat Nietzsche is, ook dat is wat Nietzsche is.

Maar nu draai je het om? We waren op het punt gekomen dat de taal niet het enige is, niet het Absolute. Dat is wat ik verwerp, dat de taal die rol zou spelen, de rol van Alleenheerser.

En nu gebruik je het woord Absolute in een heel andere betekenis? Waardoor we de draad verliezen.

Ik snap hier geen hol meer van.

Dat komt in ieder geval overeen met dit:

Jij geeft aan dat je in God (het Absolute) gelooft, vooraf en onafhankelijk aan de taal,

Hoezo dat? Ik heb enkel gezegd dat

a) taal het Absolute niet is; en
b) dat er nog iets buiten de taal om bestaat.

Waarom zou je daar meteen God van willen maken? Dat mag je doen hoor, die stap mag je zetten, maar om dat mij in de mond te leggen schept verwarring. Dan klinkt het net alsof je me ergens verkeerd verstaan hebt, want zoiets heb ik helemaal niet gezegd.

Wat valt er verder nog te zeggen nu we hier "aanbeland" zijn?

Ik denk namelijk dat het niet vol te houden is dat taal het enige is dat er is.

Niet vanuit de ervaring, en ook niet vanuit het boeddhisme.

Misschien dat je daarom op deze manier over God, geloven en gelovigen begint, om maar iets te hebben om tegen te kunnen spreken?

De gedeelde werkelijkheid die tussen ons in staat echter, die staat helemaal niet ter discussie, net zomin als het in vraag gesteld kan worden dat de taal beelden opwerpt.

De beelden zijn er, dat ontken ik nergens.

Oké, dus er is iets. Nu, dat wat is, dat is de werkelijkheid. Simpel.

De haast onweerstaanbare illusie die beelden echter neigen op te roepen is dat ze beelden zijn van iets. Dat laatste verwerp ik, net zoals Nietzsche en Nagarjuna dat voor mij gedaan hebben.

Maar die laatste stap voeg jij steeds toe, daar hoor je mij toch niet over?

Waarom is het nodig om dat steeds toe te voegen?

Omdat – zo lijkt het – deze manier van denken een tegenstander nodig heeft. “Zoals hem daar, zo ben ik niet.” Het is negatief, het is reactief. Het waardeslopend – met een sloophamer – en niet waardebepalend.

Focus nou eens op wat het wel is, wat er wel is. Dan zie je wat ik bedoel.

[axxyanus]

Ik ga hier nu niet uitleggen wat het verschil is tussen een droom en een geest. Dat is naast de kwestie. Het is voldoende om te weten dat de gelovige, geesten niet als een soort droom ziet.

Het is niet dat dromen en geesten hetzelfde zijn, uiteraard niet. Waar het om gaat is dat je niet kunt hopen te beginnen te begrijpen wat er met geesten, engelen en demonen bedoeld wordt zonder opmerkzaam te zijn van de relatie tussen die twee.

Neen, daar gaat het helemaal niet om. Dat is waar jij het om wil van maken.

De gelovige en de ongelovige hebben een dispuut over het bestaan van iets. Ze gebruiken daar het woord "geest" voor. Jij kan van oordeel zijn dat dat het verkeerde woord is voor waar zij het over hebben, misschien dat ze beter "spook", "schim" of "fantoom" zouden gebruiken of misschien nog een heel ander woord. Maar deze twee mensen hebben het wel over iets waarvan zij het eens zijn over wat het betekent. Dat jij het niet eens bent met hen over wat het betekent daar hoeven zij zich niets van aan te trekken.

Punt is dat deze twee mensen elkaar heel goed verstaan en dat mensen zoals jij daar niet moeten tussen komen om er een semantische discussie van te maken over wat er juist met de woorden "bestaan" of "geest" bedoeld wordt.

Merk op bijvoorbeeld dat in de Bijbel, engelen voornamelijk aan mensen verschijnen in dromen en visioenen en dergelijke. De engel bijvoorbeeld, die Josef verteld dat Maria zwanger is van de Heilige Geest, verschijnt aan hem in een droom.

Schijnbaar worden dromen vrij serieus genomen.

Dat hele laatdunkend of zelfs denigrerend doen over dromen, en hetzelfde geldt voor verzinsels, visioenen en verhaaltjes – daarin zit hem het misverstand. Dat is het punt waarop mensen langs elkaar heen praten, verward als ze zijn over het “echt bestaan” (of niet) van dingen.

Deze twee mensen praten niet langs elkaar heen. Dat is wat jij ervan probeert te maken.

Als twee mensen het over duiven zouden hebben maar ze zouden het woord "eend" gebruiken, dan komt dat misschien vreemd over bij de omstaanders maar die twee mensen praten dan niet langs elkaar heen.