Wat te denken over de hel? (hete hangijzers 7)

Forumdiscussie over dit onderwerp: 

Zie overzichtspagina voor alle artikelen over de hete hangijzers.

DoreOp 17 december werd in Delft een lezing gegeven door Bram van de Beek (hoogleraar theologie) en predikant Johan van Arkel. Het was de 7e lezing uit een serie lezingen over de 'hete hangijzers' van het christendom. Het hete hangijzer dat deze avond werd behandeld, ging over de hel.

 

Bram van de Beek.
Bram van de Beek probeert het dogma van de hel te rechtvaardigen, door het lijden van de Israëlieten in het OT, als voorbeeld te nemen: 'Om te begrijpen wat de hel in de bijbelse prediking betekent, kunnen we het beste teruggaan naar de Psalmen. Veel psalmen gaan over de lijdende rechtvaardigen. Ze worden verdrukt, en ze weten zich bedreigd.' Het zijn de lijdende rechtvaardigen die gewroken moeten worden, en die wraak kan niet verschrikkelijk genoeg zijn, als we van de Beek moeten geloven. Hij citeert een aantal wraakpsalmen, met als absoluut dieptepunt, psalm 137: ''Welgelukzalig zal hij zijn, die uw kinderkens grijpen, en aan de steenrots verpletteren zal.'

Eerst volgt er (geveinsde?) verontwaardiging: 'Hoe kun je ooit zoiets bidden, dat kleine kinderen tegen de rotsen te pletter worden geslagen?' Maar daarna komt van de Beek met een rechtvaardiging voor deze wansmakelijke wraakgedachte: 'Maar als je nu in Srebrenica was? Als je nu eens de moeder was van dat kind, dat in je eigen arm de keel werd doorgesneden door een soldaat van Mladic. Mag je dan niet zeggen: 'laten ze jouw kinderen maar eens de keel doorsnijden.' Zo was het ook de vaders en moeders in Jeruzalem vergaan. Hun kinderen waren afgeslacht door babylonische soldaten. Ze hadden gezien hoe ze de baby's tegen de rotsen sloegen, zwangere vrouwen opensneden om het nieuwe leven in de kiem te smoren. Mogen ze dan niet roepen: 'Laten ze jouw kinderen maar eens tegen de rotsen te pletter slaan.' Want moeten de slachtoffers altijd lijden? Moeten de geweldenaars dan altijd zegevieren? Mogen ze dan weer gewoon meedoen in de maatschappij? Nee toch? Nou daarover gaat de hel.'

De hel is volgens van de Beek blijkbaar slechts een compensatie voor de wraakzuchtigen; een genoegdoening voor rancuneuze mensen. Ik begrijp best die menselijke wens naar een hel; een hel voor de vijand. Maar ik begrijp niet hoe en waarom de veronderstelde Schepper van het universum in die wens meegaat. Het is een gedachte die typerend is voor primitieve en gewelddadige beschavingen, om te spreken in termen van absoluut goed en kwaad, en het daaraan verbonden 'oog-om-oog-tand-om-tand-denken'. Ik kan en wil geen begrip tonen voor dergelijke primitieve wraakgevoelens. Dat je de moordenaar van je kind wil doden, daar kan ik nog begrip voor tonen, al zou men het in een beschaafde samenleving nooit moeten toestaan. Maar dat je de kindertjes van de moordenaar wilt spietsen? Nee, daar wil ik geen begrip voor hebben. Zijn die kindertjes immers niet even onschuldig? (in de context van de hel, is dit voorbeeld overigens ook erg misplaatst en macaber).

Maar wat te denken van de dader zelf? Is deze altijd volkomen toerekeningsvatbaar? Het is bekend dat zedendelinquenten vaak zelf misbruikt zijn. Moordenaars zijn zélf vaak opgevoed in een gewelddadige omgeving. Er kan sprake zijn van een aangeboren hersenafwijking waardoor iemand gewelddadig wordt. Is dat een reden om maar niets te doen? Nee, uiteraard niet. Beschaafde rechters veroordelen iemand tot gevangenisstraf om de maatschappij te beschermen. Ook is de straf bedoelt als reprimande voor de dader, om hem te leren om niet weer in de fout te gaan wanneer hij eventueel vrij komt. Maar een beschaafde rechter oordeelt niet vanuit een primitieve wraakgedachte in de trant van: 'ik haat jou, want jij bent een moordenaar, en daarom gaan we jou eeuwig pijn doen!' Dat is barbaars, en we mogen ons afvragen hoe deze wraakgedachte zich verhoudt tot liefde en vergeving, die toch ook vaak als kernboodschap van het christelijke geloof worden gezien.

Natuurlijk heeft dit alles weinig tot niets met de hel te maken. Voor zover ik weet kent het Oude Testament nauwelijks iets wat ook maar in de buurt komt van de klassiek-christelijke voorstelling van de hel. Maar de wraakgedachte staat mij tegen. Ook het continue spreken van van de Beek over 'goddelozen' stuit tegen de borst. 'Goddelozen' wordt als synoniem gebruikt voor mensen die vermoorden en verkrachten. Van de Beek draait hier volgens mij om de hete brij heen, want hoe zit het met die andere goddelozen? Die ongelovigen die zich in hebben gezet voor de verdrukten, de slaven, en zelfs voor de vrijheid van degenen door wie ze verketterd werden? Gaan die naar de hel? Oók als zij betere mensen waren dan de meeste christenen om hen heen? Ik wil daar wel eens een duidelijk antwoord op, zonder gedraai en gekronkel.

Johan van Arkel.
De tweede spreker, Johan van Arkel, had een bijzonder verrassende en verfrissende inbreng. Nooit heb ik sterke theologische argumenten gehoord die voor het dogma van het vagevuur pleiten, en voor de (uiteindelijke) alverzoening, tót ik deze lezing beluisterde. Johan van Arkel is er, naar het schijnt, wérkelijk in geslaagd om het vuur van de hel iets minder heet te maken, en vooral, minder eeuwig. Wie de details wil bestuderen raad ik toch aan om het pdf bestand te lezen, dat op de site naast de geluidsopnamen staat.

Maar ik blijf zitten met die rechtvaardige ongelovigen. Men draait er een beetje omheen. Wie gaan er naar de hemel (volgens de Bijbel)? Iedereen die gelooft dat Jezus de Zoon van God is, tóch? Wel, Bertrand Russell geloofde niet in dit dogma, net als Gandhi, Nehru, Voltaire, Krishnamurti, F. Domela Nieuwenhuis, et cetera - om maar enkele bekende namen te noemen van mensen die zich zeer verdienstelijk hebben ingezet voor hun medemensen. Gaan deze mensen naar de hel - om het even of deze eeuwig of tijdelijk is - enkel en alleen omdat zij nooit het volgende dogma erkenden: 'Oh, Jezus Christus, Gij zijt de Zoon van God!'?

Zelf kan ik dat dogma ook niet erkennen. Niet omdat ik een onmens ben, maar simpelweg omdat mijn verstand het niet kan aanvaarden. Net zomin als ik kan aanvaarden dat Elvis door marsmannetjes is ontvoerd en gekloond, of dat het universum is geschapen door een grote vliegende spaghettibal (een geloof dat in de Verenigde Staten sterk in opkomst is), kan ik ook niet meer geloven dat de schepper van het universum incarneert in een timmermanszoon, die vervolgens op water kan lopen, doden tot leven wekt, en op een wolk ten hemel vaart, na zelf uit de dood te zijn opgestaan. Het gaat er bij mij gewoon niet meer in. Het lukt me bovendien niet om te geloven dat die veronderstelde Schepper van het universum, zo'n ontzettend omslachtige methode zou moeten gebruiken om de 'misdaden' van mensen te vergeven. Mensen kunnen mensen vergeven. Hoe zou de veronderstelde Almachtige niet kunnen, wat mensen wél kunnen?

Ik kan er dus niets aan doen dat ik een ongelovige ben. Tóch moet ik (als ik de dogma's moet geloven) naar de hel; tóch moet ik blijkbaar gebraden worden op een 'reinigend' vuurtje. Hoe lang? Niet eeuwig meer. Dat is heel aardig van Johan van Arkel, dat hij dat uitgedokterd heeft. Maar mijn goedgelovige buurman die wél in de here Jezus gelooft, gaat rechtstreeks naar de hemel? Maakt het niet uit wat iemand in zijn leven uitgevreten heeft? Het lijkt er niet op. Jezus zegt immers tegen de moordenaar aan het kruis naast hem: 'Heden zult gij met mij in het paradijs zijn.' Zélfs voor de moordenaar is er klaarblijkelijk absolutie.

De andere moordenaar, die natuurlijk - hoe typerend - weer beschreven wordt als een ongelikte beer, gaat naar het vuur? Maar wat nu als die moordenaar geen ongelikte beer zou zijn geweest? Wat nu als die moordenaar tegen Jezus zou hebben gezegd: 'Wel, beste Jezus. U bent een toffe peer, maar ik geloof niet dat u God bent. Ik heb berouw van mijn liederlijke daad, maar ik geloof in Baäl, de Wolkenruiter!'

Gaat deze berouwvolle moordenaar naar de hel, en de andere naar de hemel, enkel en alleen omdat de ene moordenaar wel in Jezus-als-zoon-van-God gelooft, en de andere in Baäl?

Op dergelijke vragen heb ik geen bevredigende antwoorden gehoord.

Marcel Klein. Dec. 2008.
Forumdiscussie over dit onderwerp:
Zie overzichtspagina voor alle artikelen over de hete hangijzers.